Háttatal,
er
Snorri orti um Hákon konung ok Skúla hertoga.
Hvat eru hættir skáldskapar?
Þrennt. Hverir? Setning, leyfi,
fyrirboðning. Hvat er setning háttanna?
Tvenn. Hver? Rétt ok breytt. Hvernig er rétt
setning háttanna? Tvenn. Hver? Tala ok
grein. Hvat er tala setningar háttanna?
Þrenn. Hver? Sú er ein tala, hversu margir
hættir hafa fundizt í kveðskap höfuðskálda. Önnur tala
er þat, hversu mörg vísuorð standa í einu erendi í hverjum
hætti. In þriðja tala er sú, hversu margar samstöfur
er settar í hvert vísuorð í hverjum hætti. Hver er
grein setningar háttanna? Tvenn. Hver? Málsgrein ok
hljóðgrein. Hvat er málsgrein? Stafsetning
greinir mál allt, en hljóðgrein er þat at hafa samstöfur
langar eða skammar, harðar eða linar, ok þat er setning
hljóðgreina, er vér köllum hendingar, svá sem hér er kveðit:
1.
Lætr sá, er
Hákun heitir,
hann rekkir
lið, bannat,
jörð kann
frelsa, fyrðum
friðrofs,
konungr, ofsa.
Sjalfr ræðr
allt ok Elfar
ungr
stillir sá milli,
gramr á
gift at fremri,
Gandvíkr
jöfurr landi.
Hér er stafsetning sú, er hætti ræðr
ok kveðandi gerir. Þat eru tólf stafir í erendi, ok eru þrír
settir í hvern fjórðung. Í hverjum fjórðungi eru tvau
vísuorð. Hverju vísuorði fylgja sex samstöfur. Í
öðru vísuorði eru settr sá stafr fyrst í vísuorðinu, er vér
köllum höfustaf. Sá stafr ræðr kveðandi. En í
fyrsta vísuorði mun sá stafr finnast tysvar standa fyrir
samstöfur. Þá stafi köllum vér stuðla. Ef höfuðstafr
er samhljóðandi, þá skulu stuðlar vera inn sami stafr, svá
sem hér er:
Lætr sá, er
Hákun heitir,
han rekkir
lið, bannat,
en rangt er, ef þessir stafir standa
fyrir samstöfur oftar eða sjaldnar en svá í fjórðungi
vísu. En ef hljóðstafr er höfuðstafrinn, þá skulu
stuðlar vera ok hljóðstafir, ok er þá fegra, at sinn
hljóðstafr sé hverr þeira. Þá má ok hlýða, at
hljóðstafr standi fyrir oftar í fjórðungi í fornöfnum eða í
málfylling þeiri, er svá kveðr at: ek, - eða svá: en, er,
at, í, á, of, af, um, ok er þat leyfi, en eigi rétt setning.
Önnur stafasetning er sú, er fylgir setning hljóðs þess, er
hátt gerir ok kveðandi. Skal sú grein í dróttkvæðum
hætti svá vera, at fjórðungr vísu skal þar saman fara at
allri stafasetning ok hljóða. Skal í fyrra vísuorði
þannig greina þá setning:
jörð kann
frelsa, fyrðum
Hér er svá: jörð, fyrð, þat er ein
samstafa í hvárum stað, ok sinn hljóðstafr fylgir hvárri, ok
svá upphafsstafir, en einir stafir eru eftir hljóðstaf í
báðum orðum. Þessa setning hljóðfalls köllum vér
skothending. En í öðru vísuorði er svá:
friðrofs
konungr, ofsa.
Svá er hér: rofs, ofs. Þat er
ein hljóðstafr ok svá allir þeir, er eftir fara í báðum
orðum, en upphafstafir greina orðin. Þetta heita
aðalhendingar,
Svá skal
hendingar setja í dróttkvæðum hætti, at in síðari hending í
hverju vísuorði, er heitir viðrhending, hon skal standa í
þeiri samstöfu, er ein er síðar, en sú hending, er
frumhending heitir, stendr stundum í upphafi orðs, köllum
vér þá oddhending, stundum í miðju orði, köllum vér þá
hluthending. Þetta er dróttkvæðr háttur. Með
þeim hætti er flest ort, þat er vandat er. Þessi er
upphaf allra hátta, sem málrúnir eru fyrir öðrum rúnum.
Hvernig er
breytt setning háttanna? Tvá vega.
Hverning? Með máli ok hljóðum. Hvernig skal með
máli skipta? Tvá vega. Hvernig? Halda eða
skipta háttunum. Hvernig skal breyta háttunum ok halda
sama hætti? Svá, at kenna eða styðja eða reka eða
sannkenna eða yrkja nýgervingum.
Hvat eru kenndir
hættir? Svá sem þetta:
2.
Fellr of
fúra stilli
fleinbraks,
limu axla,
Hamðis
fang, þar er hringum
hylr
ættstuðill skylja.
Holt felr
hildigelti
heila bæs,
ok deilir
gulls æi
gelmis stalli
gunnseið,
skörungr, reiðir.
Hér eru öll heiti kend í þessari vísu,
en hendingar ok orðalengð ok stafaskipti fara sem fyrr var
ritat.
Kenningar
eru með þrennum háttum greindar. Fyrst heita
kenningar, annat tvíkennt, þriðja rekit. Þat er kenning at kalla fleinbrak
orrustu, en þat er tvíkennt at kalla fleinbraks fúr sverðit,
en þá er rekit, ef lengra er.
Rekit:
3.
Ulfs bága
verr ægis
ítr báls
hati málu.
Sett eru
börð fyr bratta
brún Míms
vinar rúnu.
Orms váða
kan eiðu
allvaldr
göfugr halda.
Menstríðir,
njót móður
mellu dolgs
til elli.
Hvat er sannkeningar? Svá
sem þetta:
4.
Stinn sár
þróask stórum,
sterk egg
frömum seggjum
hvasst
skerr hlífar traustar.
Hár gramr
lifir framla.
Hrein sverð
litar harða
hverr
drengr, göfugr þengill,
ítr rönd
furask undrum,
unir bjartr
snöru hjarta.
Þat er sannkenning at styðja svá orðit
með sönnu efni, svá at kalla stinn sárin, því at höfug eru
sár stór. En rétt er mælt at þróask. Önnur
sannkenning er sú, at sárin þróask stórum. Nú er eitt
vísuorð ok tvær sannkenningar. Í örðu vísuorði er
kölluð sterk egg, en framir seggir. Í inu þriðja er
svá, at hvasst skerr, hlífin er traust, ok í fjórða orði at
kalla konunginn mikinn, en líf hans framligt; þar næst, at
kalla hreint sverð okharðliga roðit, en einn hverr
liðsmanna, ok væri rétt mál, þótt maðr væri nefndr. Göfugr
er konungrinn kallaðr. Röndin var kostig ok furðaðisk
undarliga skjótt. Konungrinn unði glaðr fræknu
hjarta. Nú eru hér sýndar sextán sannkenningar í átta
vísuorðum, en þó fegra þær mjök kveðandi, at eigi sé svá
vandliga eftir þeim farit. Sannkenningar hafa þrenna
grein. Heitir ein sannkenning, önnur stuðning, þriðja
tvíriðit.
Stuðningar:
5.
Óðharða
spyr ek eyða
egg
fullhvötum seggjum.
Dáðrökkum
veldr dauða
dreng
ofrhugðr þengill.
Hamdökkum
fær Hlakkar
hauk
munroða aukinn,
veghræsinn
spyr ek vísa,
valdr
ógnþorinn skjaldar.
Hér fylgir stuðning hverri
sannkenning, svá sem kölluð er eggin óhörð, en fullhvatir
mennirnir. Þat er sannkenning, er annat sönnunarorð
fylgir sannkenning.
Hvar eru
nýgervingar? Svá sem þetta:
6.
Sviðr lætr
sóknar naðra
slíðrbraut
jöfurr skríða,
ótt ferr
rógs ór réttum
ramsnákr
fetilhamsi.
Linnr kná
sverða sennu
sveita
bekks at leita.
Ormr þyrr
vals at varmri
víggjöll
sega stígu.
Þat eru nýgervingar at kalla sverðit
orm ok kenna rétt, en slíðrirnar götur hans, en fetlana ok
umgerð hams hans. Þar heldr til ormsins náttúra, at
hann skríðr ór hamsi ok til vatns. Hér er svá sett
nýgerving, at hann ferr leita blóðs bekkjar at, þar er hann
skríðr hugar stígu, þat er brjóst manna. Þá þykkja
nýgervingar vel kveðnar, ef þat mál, er upp er tekit, haldi
of alla vísulengð. En ef sverð er ormr kallaðr, en
síðan fiskr eða vöndr eða annan veg breytt, þat kalla menn
nykrat, ok þykkir þat spilla. Nú er dróttkveðinn háttr
með fimm greinum, ok er þó inn sami háttr réttr ok
óbrugðinn, ok er oftliga þessar greinir sumar eða allar í
einni vísu, ok er þat rétt, því at kenningar auka orðfjölða,
sannkenningar fegra ok fylla mál, nýgervingar sýna kunnustu
ok orðfimi.
Þat er
leyfi háttanna at hafa samstöfur seinar eða skjótar, svá at
dragist fram eða aftr ór réttri tölu setningar, ok megu
finnast svá seinar, at fimm samstöfur sé í öðru ok inu
fjórða vísuorði, svá sem hér er:
7.
Hjalms
fylli spekr hilmir
hvatr
Vindhlés skatna.
Hann kná
hjörvi þunnum
hræs þjóðár
ræsa.
Ýgr hilmir
lætr eiga
öld dreyrfá
skjöldu.
Styrs rýðr
stillr hersum
sterkr
járngrá serki.
Í þessi vísu eru allar oddhendingar
inar fyrri hendingar, ok er þó þessi háttr dróttkvæðr at
hætti.
Nú skal
sýna svá skjótar samstöfur ok svá settar nær hverja annarri,
at af því eykr lengð orðsins:
8.
Klofinn
spyr ek hjalm fyrir hilmis
hjarar egg,
duga seggir.
Því eru
heldr, þar et skekr skjöldu,
skafin
sverð lituð ferðar.
Bila muna
gramr, þó at gumna
gular rítr
nái líta.
Draga þorir
hann yfir hreinna
hvatan
brand þrömu randa.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði níu
samstöfur, en í öðru ok inu fjórða sjau. Hér er þat
sýnt, hversu flestar samstöfur megu vera í vísuorði með
dróttkvæðum hætti, ok af þessu má þat vita, at átta eða sjau
megu vel hlýða í fyrsta og þriðja vísuorði. Í þessi
vísu eru allar frumhendingar hluthendar, og dregr þat til,
at lengja má orðit, at sem flestar samstöfur standi fyrir
hendingar. Þat er annat leyfi háttanna at hafa í
dróttkvæðum hætti eitt orð eða tvau í vísu með álögum eða
detthent eða dunhent eða skjálfhent eða með nokkurum þeim
hætti, er eigi spilli kveðandi. Þriðja leyfi er þat at
hafa aðalhendingar í fyrsta eða þriðja vísuorði.
Fjórða leyfi er þat at skemma svá samstöfur at gera eina ór
tveim ok taka ór annarri hljóðstaf. Þat köllum vér
bragamál, svá sem kvað Þórarinn Máhlíðingr:
Varðat mik,
þars myrðir
morðfárs
vega þorði.
En er sú grein út sett miklu
lengra. Þat er it fimmta leyfi at skipta tíðum í
vísuhelmingi. Sétta leyfir er þat at hafa í
dróttkvæðum hætti samhendingar eða liðhendingar. Þat
er it sjaunda at hafa eitt málsorð í báðum víshelmingum, ok
þykkir þat spilla í einstaka vísum. Átta er þat at
nýta, þótt samkvætt verði við þat, er áðr er ort vísuorð eða
skemmra. Níunda er þat at reka til innar fimmtu kenningar,
en ór ættum er, ef lengra er rekit. En þótt þat finist
í fornskálda verka, þá látum vér þat nú ónýtt. Tíunda
er þat, ef vísu fylgir drag eða stuðill. Ellifta er
þat, at: er eða en eða at - má hafa oftar en eitt sinn í
vísuhelmingi, svá sem Refr kvað:
Sæll er hinn,
er, hranna
hádýra, vel,
stýrir,
tíð erumk
vitnis váða
víngerð,
unir sínu.
Ok svá þó at þat sé í síðara helmingi,
ef maðr er nefndr eða kennt nafn hans í fyrra helmingi, þótt
þá sé eigi nafn annan veg en hann eða hinn eða sá eða
sjá Tólfta er atriðisklauf.
Hvat er
tíðaskiðti? Þrennt. Hvernig? Þat er var,
þat er er, þat er verðr. Hver setning er þat, at
breyta háttum með máli einu? Þat má svá gera at gefa
nafn háttum ok greina svá tölu háttanna ina fyrstu, en halda
annari ok inni þriðju tölu setningar. Þat er, sem fyrr
var ritat, at hafa átta vísuorð í erendi, ok in þriðja tala
at hafa sex samstöfur í vísuorði ok sömu setning
hendinganna.
Háttum er
skipt með ýmissum orðtökum,ok er þessi einn háttr, er
kallaður er sextánmælt:
9.
Vex íðn,
vellir roðna,
verpr lind,
þrimu snerpir,
fæsk gagn,
fylkir eignask,
falr
hitnar, seðsk vitnir,
skekr rönd,
skildir bendask,
skelfr
askr, griðum raskar,
brads
gellr, brynjur sundrask,
braka
spjör, litask örvar.
Hér eru tvau mál fullkomin í hverju
vísuorði, en orðalengð ok samstöfur ok hendingar ok
stafaskipti sem dróttkvætt. Nú er breytt annan veg
dróttkvæðum hætti ok enn með máli einu.
Þenna hátt
kalla menn áttmælt:
10.
Jörð verr
siklingr sverðum,
sundr rjúfa
spjör undir,
lind skerr
í styrr steinda,
stökkr
hauss af bol lausum,
falla folks
á velli,
fremr
mildur jöfurr hildi,
egg bítr á
lim lýti,
liggr skör
sniðin hjörvi.
Hér er mál fyllt í hverju
vísuorði. Þessi er inn þriði, fjórðungalok:
11.
Úskelfir
kan ulfum
auðmildr
búa gildi.
Lætr gylðis
kyn gáti
gunnsnarr
una harri.
Fær gotna
vinr vitni
valbjór
afar stóran.
Vargr tér
ór ben bergja
blóðdrykk
ok grön rjóða.
Hér lýkr máli í tveim vísuorðum.
Sá háttr, er nú skal rita, er inn fjórði þeira, er breyttir
eru, en inn fimmti at háttatali.
Þetta er stælt
kallat:
12.
Hákun veldr
ok hölðum,
harðráðum
guð jarðar
tyggja lér
með tíri,
teitr
þjóðkonungs heiti.
Vald á
víðrar foldar,
vindræfrs
jöfurr gæfu
öðlingi
skóp ungum,
örlyndr
skati görla.
Hér er svá:
Hákun veldr ok
hölðum
teitr
þjóðkonungs heiti,
en annat ok it þriðja vísuorð er sér
um mál, ok er þat stál kallat.
Þessi er inn sétti,
hjástælt:
13.
Manndýrðir
fá mærðar,
mæt öld,
fira gæti,
lýtr,
auðgjafa ítrum,
öll.
Stóð sær of fjöllum.
Rjóðvendils gatk randa
ræki-Njörð at sækja,
hæf ferð var sú harða,
heim. Skaut
jörð ór geima.
Þetta
köllum vér hjástælt. Hér er it fyrsta vísuorð ok annat ok it
þriðja sér um mál, ok hefir þó þat mál eina samstöfun með
fullu orði af inu fjórða vísuorði. En þær fimm samstöfur, er eftir fara,
lúka heilu máli, ok skal orðtak vera forn minni.
Þessi er hinn
sjaundi, langlokum:
14.
Hákun ræðr
með heiðan,
hefir
drengja vinr fengit,
lönd verr
buðlings brandi
breiðfelld,
mikit veldi,
rógleiks
náir ríki
remmi-Týr
at stýra,
öld fagnar
því, eignu,
orðróm
konungsdómi.
Hér hefr upp má í inu fyrsta vísuorði
ok lýkr í inu síðasta, ok eru þau sér um mál.
Þessi er inn átti
háttrinn, tiltekit:
15.
Þeim er,
grundar grímu
gjaldseiðs
ok var faldinn,
drótt man
enn þat, átti
áðr hans
faðir ráða.
Gunnhættir
kná grýttu,
gramr býr
of þreki, stýra,
stórt ræðr
hann en hjarta
hvetr,
buðlinga setri.
Hér er inn fyrri vísuhelmingr leiddr
af þeirri vísu, er áðr var kveðin, ok fylgir þat málsorð, er
afleiðing er kölluð, er síðast var í inni fyrri vísu, þessum
vísuhelmingi, ok er sá vísuhelmingr eigi elligar rétts at
máli.
Þessi er inn níundi
háttr, drögur:
16.
Setr og
vísa vitran
vígdrótt,
en þar hníga,
ýr dregsk,
við skotskúrum,
skjaldborg,
í gras aldir.
Vápnrjóðr
stikar víða,
vellbjrótr
á lög, spjótum,
þryngr at
sverði söngvi,
sóknharðr
þrömu jarðar.
Þat málsorð, er fyrst er í þessi
vísu,er síðast í inni fyrri, ok er in síðari svá dregin af
inni fyrri. Því heita þat drögur.
Þessi er inn tíundi háttr,
er vér köllum refhvörf. Í þeim hætti skal velja saman
þau orðtök, er ólíkust sé at greina, ok hafa þó einnar tíðar
fall bæði orð, ef vel skal vera. En til þessa háttar
er vant at fina öll orð gagnstaðlig, ok eru hér fyrir því
sum orð dregin til hægenda. En sýnt er í þessi vísu
þat, at orðin munu finnast, ef vandliga er leitat, ok mun
hér þat sýnast, at flest frumsmíð stendr til bóta. Svá er
hér kveðit:
17.
Slíks
glóðar verr sækir
slétt skarð
hafi jarðar,
hlífgranda
rekr hendir
heit köld
loga öldu.
Fljótt
válkat skilr fylkir
friðlæ,
röðuls sævar
ránsið
ræsir stöðvar,
reiðr,
glaðr, frömum meiðum.
Hér er í fyrsta vísuorði svá kveðit:
slíks glóðar. Sík er vatn, glóð er eldr, en eldr ok vatn
hatar hvárt öðru. Verr sækir, þat er ólíkt at verja ok
sækja. Annat vísuorð er svá: slétt,skarð hafi
jarðar. Slétt, þat er jafnr, skarð, þat er óslétt; ok
svá hafi jarðar. Sær er haf, land er jörð. En þá
er í eittt fall mælt, at sá ferr af hafi til jarðar.
Þriðja vísuorð er svá: hlífgranda, þat er ljóst
refhvörfmælt, ok svá: rekr hendir. Sá flytr braut, er rekr,
en sá stöðvar, er hendir. Svá er it fjórða: heit köld,
þat er ljós orð, ok svá: loga öldu. Logi er eldr, alda
er sjár. Fimmta orð er svá: fljótt válkat.
Fljótt er þat, er skjótt er, válkat þat, er seint er, ok
svá: skilr fylkir. Sá, er skilr, dreifir, en sá, er
fylkir, samnar. Sétta orð er svá: friðlæ. Friðr
er sætt, læ, þat er vél, ok enn: röðuls sævar. Röðull
er sól, ok gengr hon fyrir eld í öllum kenningum, sær er enn
sem fyrr á móti eldi. Sjaunda orð er svá:
ránsið. Rán, þat er ósiður, ok svá: ræsir
stöðvar. Sá flytr, er ræsir, en sá heldur aftr er
stöðvar. Átta orð er svá: reiðr glaðr, þat er ljóst
mælt, ok svá: frömum meiðum. Þat er ójafnt at vinna
manni frama eða meiðslur.
Hér eru
sýnd í þessi vísu sextán orðtök sundrgreinilig ok eru flest
ofljós til rétts máls at færa, ok skal þá svá upp
taka: Slíks glóð, þat er gull. Sækir gulls, þat
er maðr. Hann verr skarð jarðar, hafi slétt, þat eru
Firðir, svá heitir fylki í Nóregi. Hlífgrandi, þat er
vápn. Hendir loga öldu er maðr, en rekr köld heit
sverðinu, þat er at hegna ósiðu. Fljótt válkat má þat
kalla, er skjótráðit er, þat skilr hann af ófriðinum.
Konungr heitir fylkir. Ránsið ræsir stöðvar sævar
röðuls frömum meiðum. Þetta
heita in mestu refhvörf.
Þessi eru önnur refhvörf, ok eru
hér hálfu færi vísuorð, þau er refhvörfum eru ort, ok eru
þau tvenn í öðru vísuorði ok eru fyrir því kölluð in
mestu.
18.
Blóð fremr,
hlökk at háðisk,
heldr
slitnar dul, vitni.
Skjöldr, en
skatnar foldir,
skelfr
harðr, taka varða.
Fal lætr of
her hvítan
hollr gramr
rekinn framðan,
en tyggja
sonr, seggjum,
svalr
brandr, dugir, grandar.
Hér eru þau refhvörf í öðru orði:
heldr ok slitnar ok dul ok vitni. Dul er laun, en
vitni er sannan. En í fjorða vísuorði eru þessi:
skelfr harðr, taka varða.Í sétta vísuorði er svá: svalr
brandr. Brandr er eldsheiti. Dugir grandar,
þetta er ofljóst ort. Hér eru ok önnur máltök, þau er
til máls skal taka, svá at kalla: blóð fremr vitni, þat er
vargr, en dul eða laun slitnar eða rofnar, at hlökk háðisk,
þat er orrosta. Ok í öðrum fjórðungi er svá, at harðr
skjöldr skelfr, en skatnar taka varða ríki. Ok þriðja
fjórðungi er svá, at hollr gramr of her lætr framðan fal
hvítan rekinn. Sá er framiðr, er framar er
settr. Í fjórða fjórðungi er svá, at svalr brandr
grandar seggjum, en tyggja sonr dugir.
Þessi er inn þriði
refhvarfaháttr:
19.
Segl skekr
of hlyn, Huglar,
hvasst
drífa skip, rasta,
en föll, of
gram, gylli
grunn,
djúp, hata unna.
Né rán viðr
hafhreinum,
háraust
skapar flaustum,
hrönn fyr
húfi þunnum
heil
klofnar, frið, deilu.
Hér er eitt vísuorð í hvárum helmingi,
þat er refhvörfum er ort, ok tvenn í hvárum, svá sem hér:
grunn djúp, hata unna. En í unum efra helmingi er svá:
heil klofnar, frið deilu. Þessi eru at kalli in mestu
refhvörf ok minnast af þessum.
Nú
hefjast in minni refhvörf. Hér eru ein refhvörf í
vísuorði:
20.
Hélir hlýr at stáli,
hafit fellr, en svífr þelli,
ferð dvöl firrisk, harða
fram mót lagar glammi.
Vindr réttr váðir bendir,
vafr rekr á haf snekkjur,
veðr þyrr, vísa iðjur,
varar fýsir skip, lýsa.
Hér er eitt refhvarf í hverju
vísuorði ok flest ofljós. Þessi
eru önnur in minni:
21.
Lung frá ek lýða þengils,
lá reis of skut, geisa,
en svörð of her herða.
Hljóp stóð und gram Róða.
Þjóð fær þungra skeiða
þröng rúm skipat löngum,
stál lætr styrjar deilir
stinn klökk í mar sökkva.
Hér
eru refhvörf í öðru hverju vísuorði. Þessi eru in
þriðju:
22.
Himinglæva strýkr hávar
hrönn skilja sog, þiljur.
Lögstíga vill lægir
ljótr fagrdrasil brjóta.
Lýsheims náir ljóma,
líðr ár, of gram blíðum,
uðr rekkir kjöl klökkvan
köld, eisa, far geisar.
Hér
eru ein refhvörf í hvárum helmingi. Þessi eru in
minnstu refhvörf.
Enn er sá háttr, er vér
köllum refhvarfabróður:
23.
Firrisk
hönd harra
hlumr, líðr
vetr af sumri,
en flaust
við lög Lista
löng taka
hvílð at göngu.
Öl mæðir
lið lýða,
létt
skipask höll, it rétta,
en skál at
gjöf góla
gulls
svífr, tóm, in fulla.
Hér eru í öðru hverju orði ok fjórða
þau orð, er gagnstaðlig eru sem refhvörf, enda standa eigi
saman, ok er ein samstafa millum þeira ok lúkast bæði eigi í
eina tíð. Þessir hættir, er nú eru ritaðir, eru
dróttkvæðir at hendingum ok orðalengð. Hér eru sex
samstöfur í hverju vísuorði ok aðalhendingar í öðru ok inu
fjórða, en skothendur í fyrsta ok þriðja.
Hvernig skal skipta
dróttkvæðum hætti með hendingum eða orðalengð? Svá sem
hér eru, dunhenda:
24.
Hreintjörnum
gleðr horna,
horn næair
lítt at þorna,
mjöðr
hegnir böl bragna,
bragningr
skipa sagnir.
Folkhömlu
gefr framla,
framlyndr
viðum gamlar,
hinn er
heldr fyr skot skjöldum,
skjöldungr
hunangs öldur.
Hér er þat málsorð fyrst í öðru ok inu
fjórða vísuorði, er síðast er í inu fyrsta ok þriðja.
Þetta er tilsagt:
25.
Röst gefr
öðlingr jastar,
öl virði ek
svá, firðum.
Þögn fellir
brim bragna,
bjór forn
er þat, horna.
Máls
kann mildingr heilsu,
mjöðr heitir svá, veita.
Strúgs kemr í val veiga,
vín kalla ek þat, galli.
Nú er orðskviðuháttr:
26.
Fúss brýtr
fylkir eisu
fens.
Bregðr hönd á venju.
Ránhegnir
gefr Rínar
röf.
Spyrr ætt at jöfrum.
Mjök trúir
ræsir rekka
raun.
Sér gjöf til launa.
Ráð á
lofðungs lýða
lengr.
Vex hverr af gengi.
27.
Ískalda
skar ek öldu
eik, var
súð in bleika
reynd, til
ræsis fundar
ríks.
Emk kuðr at slíku.
Brjótr þá
hersis heiti
hátt, dugir
sæmð at vátta,
auðs af
jarla prýði
ítrs. Vara
siglt til lítils.
Þetta er álagsháttr. Hér hefr
upp anat ok it fjórða vísuorð með fullu orði ok einni
samstöfu, ok leiðir þat orð af inu fyrra vísuorði, en þær
fimm samstöfur, erþá eru eftir, eru sér um mál. Þessi
er inn fyrsti háttr, er ritaðr sé, þeirra er breytt er af
dróttkvæðum hætti með fullu háttaskipti, ok heðan frá skal
nú rita þær greinir, er skipt er dróttkvæðum hætti ok breytt
með hljóðum ok hendingaskipti eða orðalengð, stundum við
lagt, en stundum at tekit.
Þetta er tvískelft:
28.
Vandbaugs
veitti sendir
vígrakkr,
en gjöf þakkat
skjaldbraks
skylja mildum,
skipreiðu
mér, heiða.
Fann næst
fylkir unna
föl dýr at
gjöf stýri
stálhreins.
Styrjar deilis
stórlæti sá
ek mæta.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði
þat, er háttum skiptir. Hér standast hljóðfyllendr svá
nær, at ein samstafa er í milli þeirra. Þeir gera
skjalfhendur stuðlar, ok er inn fyrri upphaf vísuorðs, en
hendingar standast sem first. En ef frumhending er í
þeirri samstöfu, er næst er inni fyrstu, þá bregzt eigi
skjálfhenda.
Þessi er detthendr
háttr:
29.
Tvær man ek
hilmi hýrum
heims
vistir ótvistar.
Hlaut ek á
samt at sitja
seimgildi
fémildum.
Fúss gaf
fylkir hnossir
fleinstýri
margdýrar.
Hollr var
hersa stilli
hoddspennir
fjölmennum.
Hér skiptast hættir í öðru ok fjórða
vísuorði, ok ræðr in fjórða samstöfun háttunum.
Þetta er draugsháttr:
30.
Þoll bið ek
hilmis hylli
halda
grænna skjalda
Askr beið
af því þroska
þilju
Hrugnis ilja.
Vígfoldar
njót valdi
vandar
margra landa,
nýtr vartu
oss, til ítrar
elli, dolga
fellir.
Hér er enn í öðru ok fjórða vísuorði
þat, er háttum skiptir, ok ræðr hér in þriðja samstafa.
II.
Nú hefr upp annat kvæði:
31.
Stáls
dynblakka stökkvi
stinngeðs
samir minnask,
alms
bifsæki aukum
Yggs feng,
á lof þengils.
Odds
bláferla jarli
örbrjót né
skal þrjóta,
Hárs
saltunnu hrannir
hrærum, óð
at stæra.
Þetta heitir bragarbót. Hér
skiptir háttum í fyrsta ok þriðja vísuorði. Hér
standast sem first má stuðlar, en hendingar svá, at ein
samstafa er á milli. Þat greinir háttuna.
Þenna hátt kalla men
riðhendur:
32.
Él þreifsk
skarpt of Skúla
skýs
snarvinda lindar,
egg varð
hvöss höggum
hræs
dynbrunnum runnin.
Seimþreytir
bjó sveita
snjallr
ilstafna hrafni,
Páll varð
und fit falla
fram
þrábarni arnar.
Hér skiptir háttum í öðru ok fjórða
vísuorði. Standa þar hendingar báðar samt nær enda ok lúkast
á einum hljóðstaf báðar, ok er betr, at samhljóðandi sé
eftir aðra.
Þess háttr er kallat
veggjat:
33.
Lífs varð
ránum at raunum,
reið sverð,
skaðat mjök ferðum.
Stöng óð
þrátt á þingi
þjóðsterk,
liðu fram merki.
Hrauð, of
hilmis bróður,
hvöss egg
friðar ván seggjum,
spjót náðu
blá bíta.
Búandamenn
hlutu þar renna.
Hér er háttaskipti í öðru ok fjórða
vísuorði, ok er þar ein samstöfun sett í, svá at tvær eru
síðar, ok aukit því lengð orðsins.
Nú er flagðaháttur:
34.
Flaust bjó
folka treystir
fagrskjölduðustum
öldum.
Leið skar
bragnings bróðir
bjartveggjuðustu
reggi.
Hest rak
hilmir rasta
harðsveipaðastan
reipum.
Sjár hlaut
við þröm þjóta
þunghúfustu
lungi.
Hér skiptir háttum í öðru ok inu
fjórða vísuorði.
Er hér
aukit bæði samstöfu ok fullnat orðtak sem framast, ok eftir
þá samstöfun eru þrjár samstöfur, og er rétt dróttkvætt, ef
hon er ór tekin.
Þessi háttr er in
forna skjálfhenda:
35.
Reist at
Vágsbrú vestan,
varrsíma
bar fjarri,
heitfastr
hávar rastir
hjalm-Týr
svölu stýri,
Stökr óx,
er bar blakka
brims fyr
jörð it grimma
herfjölð,
húfar svölðu,
hrannláð,
búandmanna.
Hér er skjálfhent með aðalhending í
þriðja vísuorði á hvárum tveggja helmingi, en at öðru sem
dróttkvætt. Þenna hátt fann fyrst Veili. Þá lá
hann í útskeri nökkuru, kominn af skipsbroti, ok höfðu þeir
illt til klæða ok veðr kalt. Þá orti hann kvæði, er
kallat er kviðan skjálfhenda eða drápan steflausa ok kveðit
eftir Sigurðar sögu.
Þetta er þríhent
kallat:
36.
Hristi
hvatt, þá reistisk,
herföng,
mjök löng véstöng.
Samði folk,
en frömðusk
fullsterk,
hringsterk, grams verk.
Hönd lék,
herjum reyndisk,
hjörr
kaldr, allvaldr mannbaldr.
Egg frá ek
breiða bjoggu
bragning
fylking, stóð þing.
Hér eru þrennar aðalhendingar í öðru
ok inu fjórða vísuorði, ok lútask allar einnig, ok fylgir
samstöfun fyrir hverja.
Nú er inn dýri háttr:
37.
Vann, kann
virðum banna
vald,
gjald, höfundr ladar,
ferð verð
folka herði
fest mest,
sá er bil lestir.
Hátt þrátt,
hölða áttar
hrauð auð
jöfurr rauðum,
þat, gat
þengill skatna
þjóð, stóð
af gram, bjóða.
Hér eru í fyrsta ok þriðja vísuorði
tvær aðalhendingar samt í upphafi, en in þriðja at hætti við
enda.
38.
Farar
snarar fylkir byrjar,
freka breka
lemr á snekkjum,
vaka taka
vísa rekkar,
viðar
skriðar at þat biðja.
Svipa skipa
sýjur heppnar
sömum
þrömum í byr römmum,
Haka skaka
hrannir blökkum
hliðar. Miðar
und kjöl niðri.
Hér
eru þrjár hendingar í vísuorði ok skothent í fyrsta ok
þriðja vísuorði, en þriðja hending at hætt við enda, ok
fylgir samstafa hverri setningu.
Þessi háttr er kallat tiltekit:
39.
Ok
hjaldrreifan hófu
hoddstiklanda
miklir,
morðflýtir
kná mæta
malmskúrar
dyn, hjalmar,
hjaldrs þá
er hilmir foldar
hugfærum
gaf stæri,
ógnsvellir
fær allan,
jarldóm
göfugr, sóma.
Hér skiptir háttum it fimmta vísuorði,
ok leiðir í því orði máltak af fyrra vísuhelmingi, ok dregst
þat vísuorð með hljóðfyllingum mjök eftir skjálfhendu inni
nýju.
Þessi háttr er kallat
greppaminni:
40.
Hverr fremr
hildi barra?
Hver er
mælingum ferri?
Hver gerir
höpp at stærri?
Hver kann
auð at þverra?
Veldr
hertogi hjaldri.
Hann er
first blikurmanni.
Hann á höpp
at sýnni.
Hann vélir
blik spannar.
Þessum hætti er breytt til dróttkvæðs
háttar með orðum.
Nú er sá háttr, er
vér köllum liðhendr:
41.
Velr
ítrhugaðr ýtum
otrgjöld
jöfurr snotrum.
Oft hefir
þings fyr þröngvi
þungfarmr
Grana sprungit.
Hjörs vill
rjóðr, at ríði
reiðmalmr
Gnitaheiðar.
Vígs er
hreytt at hættis
hvatt
Niflunga skatti.
Þat eru liðhendr, er inn sami stafr
stendr fyrir hendingar, ok þá er rétt ort liðhendr háttr, at
í öðru ok í inu fjórða vísuorði sé oddhending ok skothending
við þær hendingar, er í inu fyrra vísuorði eru, ok verðr þá
einn upphafstafr allra þeira þriggja hendinganna.
Nú er sá háttr, er
vér kölum rétthent:
42.
Alrauðum
drífs auði;
ógnrakkr
firum Hlakkar
veit ek
hvar vals á reitu
verpr
hringdropa snerpir.
Snjallr
lætr á fit falla
fagrregn
jöfurr þegnum,
ógnflýtir
verr ýtum
arm,
Mardallar hvarma.
Hér eru aðahendingar í fyrsta ok
þriðja vísuorði, en gætt at taka ór skothendur.
Enn er sá háttr, er vér
köllum ina minni alhendu, þat eru skothendur í inu fyrsta
vísuorði í báðum helmingum, svá sem hér segir:
43.
Samþykkjar
fremr sökkvi
snarr Baldr
hjarar aldir.
Gunnhættir
kan Grótta
glaðdrift
hraða skipta.
Féstríðir
kná Fróða
friðbygg
liði tryggva.
Fjölnvinjaðr
hylr Fenju
falr meldr
alinveldi.
In minni alhenda er þá rétt ort, at
haldit sé vísulengð saman. En ef henni er skotit í
fulla alhendu, svá at skothendur sé þar sumar eða allar í
vísuorði, þá er þat eigi rétt.
Nú er alhent:
44.
Frama
skotnar gram, gotnum,
gjöf
sannask, röf spannar,
menstiklir,
vensk, miklar
manndýrðir
vann skýrðar.
Herfjölð,
bera hölðar,
hagbáls
lagar stála
friðask
sjaldan við valdi,
vallands
svala branda.
Hér eru tvennar aðalhendingar í hverju
vísuorði. Þessi þykkir vera fegrstr og vandaðastr, ef
vel er ortr, þeirra hátta, er kvæði sé ort eftir, ok er þá
full alhending, ef eigi finnst í at, ek, en eða þau smáorð,
er þeim fylgja, nema standi í hendingum, en eigi hafa allir
menn þat varazt, ok er þat fyrir því eigi rangt, sem kvað
Klæingr byskup:
Bað ek sveit á
glað Geitis,
gör er íð at
för, tíðum
drögum hest
á log lesta,
lið flýtr,
en skrið nýtum.
Þetta er stamhendr háttr:
45.
Lætr undin
brot brotna
bragningr
fyr sér hringa.
Sá tekr fyr
men menja
mætt orð of
sik fættir.
Armr kná
við blik blikna
brimlands
viðum randa,
þar er
hönd, at lið liðnar,
lýslóðar
berr glóðir.
Hér er í frysta ok þriðja vísuorði
tvíkveðit at einni samstöfu ok haft þat til hendinga, ok
fyrir því köllum vér þetta stamhent, at tvíkylft er til
hendingarinnar, ok standa svá hendingar í orðinu sem
riðhendur.
Nú er sá háttr, er
samhent er kallat:
46.
Virðandi
gefr virðum
verbál
liðar skerja.
Gleðr
vellbroti vellum
verðung
afar-þungum.
Ýtandi
fremr ýta
auðs sæfuna
rauðum,
þar er
mætum gram mæti
marblakks
skipendr þakka.
Hér eru þær hendingar, er vér köllum
samhendur, því at þessar eru allar með einum stöfum ok eru í
fyrsta ok þriðja vísuorði, svá settar sem skothendur í
dróttkvæðum hætti.
Nú er iðurmælt:
47.
Seimþverrir gefr seima
seimörr liði beina.
Hringmildan spyr ek hringum
hringskemmi
brott stinga.
Baugstökkvir
fremr baugum
bauggrimmr
hjarar drauga.
Viðr
gullbroti gulli
gullhættr
skapa fullan.
Hér er þrim sinnum haft samhending,
tysvar í fyrsta ok þriðja vísuorði, en í öðru ok inu fjórða
er haldit afhending sem í dunhendum hætti.
Þess háttr heitir
klifat:
48.
Auðkenndr
verr auði
auð-Týr
boga nauðir.
Þar er
auðviðum auðit
auðs í
gulli rauðu.
Heimönnum
býr heiðis
heiðmildr
jöfurr reiðir.
Venr
heiðfrömuðr heiðar
heiðgjöf
vala leiðar.
Hér halda samhendingar of allan
vísuhelming ok taka með aðalhending ina síðari í öðru ok inu
fjórða vísuorði.
Nú eru þeir hættir,
er stúfar heita:
49.
Hjaldr-remmir
tekr Hildi,
hringr
brestr at gjöf, festa.
Hnígr und
Högna meyjar
hers
valdandi tjald.
Heðins mála
býr hvílu
hjalmlestanda
flestum.
Morðaukinn
þiggr mæki
mund
Hjaðninga sprund.
Hér er it fjórða vísuorð stýft ok
tekin af samstafa, en í dróttkvæðum hætti skal setja með
hending.
Þessi er meiri stúfr:
50.
Yggs drósar
rýfr eisa
öld móðsefa
tjöld.
Glöð stökkr
í hof Hlakkar
hugtúns
firum brún.
Geðveggjar
svífr glugga
glæs
dynbrími hræs,
hvattr er
hyrr at slétta
hjaldrs
gnapturna aldrs.
Hér er stúft annat ok it fjórða
vísuorð.
Nú er inn mesti
stúfur:
51.
Herstefnir
lætr hrafn
hungrs
fullseðjask ungr.
Ilspornat
getr örn
aldrlausastan haus.
Vilja borg en vargr
vígsára
klífr grár.
Oft solgit
fær ylgr,
jöfurr góðr
vill svá, blóð.
Hér eru öll vísuorð stýfð.
Þessir hættir, er nú eru ritaðir, eru greindir í þrjá staði,
því at menn hafa ort fyrr svá, at í einni v+isu var annar
helmingr stýðfur, en annar helmingur tvístýfðr, ok eru þat
háttaföll. Sá er inn þriði, er alstýfðr er, því at hér
eru öll vísuorð stýfð.
Nú er skothendr
háttr:
52.
Sær
Skjöldungs niðr skúrum,
sköft,
darraðar, lyftask,
hrindr
gunnfana grundar
plygg of
fræknum tyggja.
Geisa vé
fyr vísa,
veðr stöng
at hlym Gugnis,
styrk eru
mót und merkjum
malms of
ítran hilmi.
Hér eru skothendur í öllum vísuorðum,
en annat sem dróttkvæðr háttr.
Nú er sá háttur, er
vér köllum liðhendur:
53.
Stjóri
vensk at stæra
stór verk
dunu geira,
halda kann
með hildi
hjaldr-Týr
ind sik foldu.
Harri slítr
í hverri
Hjarranda
föt snerru.
Falla þar
til fyllar
fjallvargs
jöru þollar.
Í þessum hætti eru liðhendur með
tvennu móti, en aðrar á þá lund: við ina fyrri hending í
fyrsta ok þriðja vísuorði.
Nú skal
rita þá háttu, er forn skáld hafa kveðit ok eru nú settir
saman, þótt þeir hafi ort sumt með háttaföllum, ok eru
þessir hættir dróttkvæðir kallaðir í fornum kvæðum, en sumir
finnast í lausavísum, svá sem orti Ragnar konungr loðbrók
með þessum hætti:
54.
Skýtr at
Sköglar veðri,
en
skjaldagi haldask,
Hildar
hlemmidrífu
of hvítan
þröm rítar.
En í sæfis
sveita
at
sverðatogi ferðar
rýðr aldar
vinr odda
þat er
jarls megin, snarla.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði
háttlausa, en í öðru ok fjórða aðalhendingar, en
höfuðstafrinn stendr svá, sá er kveðandi ræðr í öðru ok inu
fjórða vísuorði, at þar er fyrir sett samstafa ein eða tvær,
en at öðru sem dróttkvætt.
Nú skal rita
Torf.Einars hátt:
55.
Hverr séi
jöfra ægi
jarl
fjölvitrum betra,
eða
gjarnara at gæða
glym
harðsvelldan skjalda?
Stendr at
stála skúrar
styrr
ólítill Gauti,
þá er folks
jaðarr foldir
ferr
sig-Njörðum varða.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði
háttlausa, en í örðu ok fjórða skothent ok riðhent.
Nú er Egils háttr:
56.
Hverr ali
blóði byrsta
bens
rauðsylgjum ylgi,
nema svá at
gramr of gildi
gráð dag
margan vargi?
Gefr
oddviti undir
egg
nýbitnar vitni.
Herr sér
fenris fitjar
framkló
loðna roðna.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði
háttlausa, en í öðru ok inu fjórða aðalhendingar ok riðhent.
Nú er Fleins háttr:
57.
Hilmir
hjalma skúrir
herðir
sverði roðnu,
hrjóta
hvítir askar,
hrynja
brynju spangir.
Hnykkja
Hlakkar eldar
harða
svarðar landi.
Remma
rimmu glóðir
randa grand of jarli.
Hér
er svá farit hendingum sem í dróttkvæðum hætti, en hendingar
eru settar saman í öndurðu vísuorði.
Nú er Braga háttr:
58.
Er til
hjalma hyrjar
herjum
styrjar væni,
þar svá at
jarl til ógnar
egnir tognu
sverði.
Sjá kná
garð fyr grundu
grindar
Þundar jaðra,
er skatna
vinr skjaldar
skyldisk
galdr at fremja.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði it
síðasta málsorð haft til hendingar, en missir orðs ins
fyrra, er gera skyldi skothending. En við þetta
hendingarorð eru í öðru ok inu fjórða vísuorði hendingar, ok
er þat önnur hending skothenda ok liðhending, en önnur
aðalhedning við ina fyrstu. En þessar hendingar, er
standa í öðru ok fjórða vísuorði, standa sem í Fleins
hætti. Víða er þat í fornskálda verka, er í einni vísu
eru ýmsi hættir eða háttaföll, ok má eigi yrkja eftir því,
þó at þeir hættir þykki eigi spilla fornkvæðum.
Nú er u þeir hættir,
greindir í þrjá staði, er kimlabönd heita. Þessi er
einn:
59.
Hjalmlestir
skekr Hristar
hreggöld
Sigars veggi.
Grams lætr
í byr brjóta
brands
hnigþili randa stranda.
Stálhrafna
lætr stefnir
styrvind of
sik þyrja.
Þiggr at
Göndlar glyggvi
gagn
oddviti bragna sagna.
Hér er í fjórða vísuorði í hvárum
helmingi aukit aðalhending með tveim samstöfum eftir vísuorð
en at öðru sem dróttkvætt.
Nú er it meira
kimbland:
60.
Almdrósar
skylr ísa
ás flest
meginbára sára.
Kænn lætr
hvatt á hrönnum
hjalmsvell
jöfurr gella fella.
Styrjökla
kná stiklir
stinnr mens
legi venja benja.
Lætr
stillir frár fylla
folk sund
hjarar lunda unda.
Hér eru tvenn kimblabönd í hvárum
helmingi.
Þessi
eru in mestu kimlabönd:
61.
Hræljóma fellr hrími, tími
hár vex of gram sára ára,
frost nemr, of hlyn Hristar,
Mistar
herkaldan þröm skjaldar aldar.
Gullsendir brýtr grundar
Hrundar
gunnveggs
stöfum leggi hreggi.
Sóknvallar,
spyr ek, svelli, elli,
svá skotnar
þat, gotna þrotna.
Hér fylgir hverju vísuorði kimblaband.
Nú skal rita
hrynjandi háttu. Þessi er inn fyrsti:
62.
Tyggi snýr
á ógnar áru,
undgagl
veit þat, sóknar hagli,
yngvi drífr
at hreggi hlífa,
hjörr vélir
fjör brynju éli.
Vísi heldr
of fjörnis foldir,
folk,
skiptir svá boga driftum,
skúrum
lýstr of hilmi hraustan,
hans
fregnum styr, Mistar regni.
Hér er it fyrsta ok þriðja vísuorð
aukit framan tveim samstöfum til háttarsetningar, en ef þær
eru af teknar, þá er sem eftir dróttkvætt, en ór öðru ok
fjórða vísuorði má taka málsorð þat, er tvær samstöfur
fylgja, in fimmta ok in sétta í vísuorði, þá er þat
orð ok dróttkvætt. Í hrynhendum háttum eru
oftast átta samstöfur í vísorði, en hendingar ok stafaskipti
fara sem í dróttkvæðum hætti. Þetta köllum vér
dróttkvætt hrunjandi.
Nú skal sýna fleiri
skiðun háttanna. Er þessi hrynjandi kölluð
trollsháttr:
63.
Stála
kenndi stökkvilundum
styrjar
valdi rauðu falda,
rekkar
stýrðu rétt til jarðar
roðnu
barði, austan fjarðar.
Oddum
renndi eljunstrandir
ýta ferðar
hringa skerðir.
Hilmir
stærði hvössu sverði
heila
grundar meginmundir.
Hér eru átta samstöfur í hverju
vísuorði. Hér eru hluthendur í öllum orðum, ok fylgja
þrjár samstöfur hverri hendingu, ok svá fara skothendur ok
aðalhendingar ok stafaskipti sem í hrynhendu.
Þessi er einn
hrynhendr háttr:
64.
Vafði lítt,
er virðum mætti,
vígrækjandi
fram at sækja.
Skerðir
gekk í skúrum Hlakkar
Sköglar
serks fyr roðnum merkjum.
Ruddisk
land, en ræsir Þrænda
Ribbungum
skóp bana þungan.
Gunnar
skaut und gera fótar
grimmsetta
il hjarna kletti.
Þessi er hrynhenda óbreytt.
Þetta er draughent:
65.
Vápna hríð
velta náði
vægðarlaus
feigum hausi.
Hilmir lét
höggum mæta
herða klett
bana verðan.
Fleina
lands fylkir renndi
fjörnis
hlíð meginskíði,
öflugt
sverð eyddi fyrðum
jöfri
kennt, holdi fennta.
Í þessum hætti eru tíðast sjau
samstöfur í hverju vísuorði, en hendingar ok stafaskipti sem
í dróttkvæðum hætti, ok ef hér er ór tekin ein samstöfun
fyrsta eða þriðja vísuorði, sú stendr næst inni fyrstu, þá
falla hljóðin öll sem í dróttkvæðum hætti. Svá má ok
af taka í öðru ok inu fjórða vísuorði ina sömu samstöfun, ok
er þá þat dróttkvætt, ok verðr sumt eigi mjúkt.
66.
Eyddi
úthlaupsmönnum
ítr hertogi
spjótum.
Sungu
stál of stillis,
stóð ylgr í val, dolgum.
Hal margan lét höfði
hoddgrimmr jöfurr skemmra.
Svá kann rán at refsa
reiðr oddviti þjóðum.
Hér
er háttlausa í inu fyrsta ok þriðja vísuorði, en í öðru ok
inu fjórða skothendur.
Nú er sá háttr, er
kallaður er háttlausa:
67.
Ortak öld at minnum,
þá er alframst vissak,
of siklinga snjalla
með sex tögum hátta.
Sízt hafa veg né vellum,
er virðan
mik létu,
á aldinn
mar orpit,
þat er oss
frami, jöfrar.
Í þessum hætti eru engar hendingar, en
stafaskipti sem í dróttkvæðum hætti.
Nú eru
saman settir í tveim kvæðum sex tigir hátta ok um fram þær
átta greinir, er fyrst er skipat í dróttkvæðum hætti með
málsgreinum þeim, er fylgja hættinum, ok eru þessir hættir
allir vel fallnir til at yrkja kvæði eftir, ef vill.
III.
Nú skal upp hefja it þriðja kvæði9,
þat er ort er eftir inum smærum háttum, ok eru þeir hættir
þí margir áðr í lofkvæðum.
Hér hefr upp
tögdrápulag:
68.
Fremstr var
Skúli -
Skala lof
dvala.
Sem ek
mildum gram
mærð
fjölsnærða.
Meir skal
ek stæri
styrs hróðr
fyrir,
kærr var ek
harra,
hers gnótt
bera.
Hér er í öðru ok fjórða vísuorði
fjórar samstöfur ok tvær aðalhendingar ok svá settr
höfurstafr sem í dróttkvæðu, en í fyrsta ok þriðja vísuorði
eru ok fjórar réttar samstöfur ok in fimmta
afkleyfissamstafa, þat er: ek eða af eða en eða er eða
þvílikt. Þar eru ok skothendingar ok ein hljóðfylling
við höfuðstafinn.
Þetta er annat
töglag:
69.
Kunn bjó ek
kvæði
konungs
bróður þjóð,
þann veit
ek þengil,
þrenn
fjölmennan.
Fram skal
in fjórða
folkglaðs
vaða
ljóss elds
lagar
lofum
friðrofa.
Svá ferr hér annat ok fjórða vísuorð
sem í fyrra hætti, en it fyrsta ok þriðja vísuorð er hér
hendingalaust, en tveir hljóðfyllendr við höfuðstaf sem í
dróttkvæðu.
Þessi er inn þriði
háttr, er vér köllum hagmælt:
70.
Mitt er of
mæti
margt lag
bragar
áðr ókveðit
oddbraks
spakan.
Hlýtr grams
geta
greppr
óhneppra
skýrr
skrautfara.
skjöldunga
ungr.
Í þessum hætti eru skothendingar í
fyrsta ok þriðja vísuorði ok stafaskipti sem í dróttkvæðum
hætti, en at öðru sem tögmælt. Í öllu töglægi er eigi
rangt, þótt fimm samstöfur sé í vísuorði, er skammar eru
sumar ok skjótar. Þat er tögdrápuháttr, at stef skal
vera til fyrsta vísuorðs ok lúka því máli í inu síðasta
vísuorði kvæðisins, ok er rétt at setja kvæðit með svá
mörgum stefjamélum sem hann vill, ok er þat tíðast at hafa
öll jafnlöng, en hvers stefjaméls skal stef upphaf ok
niðrlag.
Nú er grænlenzki
háttr:
71.
Slóð kann
sneiðir
seima geima
hnigfák
Haka
hleypa
greypa,
hinn er af
hlunni
hesta festa
lætr leufðr
skati
langa
ganga.
Hér er it fyrsta ok þriðja vísuorð svá
sem hagmælt, en annat ok fjórða með aðalhendingum, ok eru
tvær samstöfur aðalhendar ok endast báðar í einn staf.
Nú er inn skammi
háttr:
72.
Gull kná,
greppar,
glóa, róa,
váss eru
seggir
samir
framir.
Eik má und
jöfri
una bruna,
þá nýtr
vísi
viðar
skriðar.
Hér er it fyrsta ok þriðja vísuorð
hendingarlaust, en annat ok it fjórða sem grænlenzki háttr
ok skemmri orðtökin.
Nú er nýi háttr:
73.
Ræsir
glæsir
Rökkva
dökkva
hvítum
rítum
hreina
reina.
Skreytir
hreytir
skafna
stafna
hringa
stinga
hjörtum
svörtum.
Í þessum hættir eru í hverju vísuorði
fjórar samstöfur, en tvær aðalhendingar ok líkast í einn
staf báðar ok engi afkleyfisorð.
Þetta er stúfhent:
74.
Hafröst
hristir
hlunnvigg
tiggja,
borgðgrund
bendir
brimdýrs
stýri.
Blá veit
brjóta
byrskíð
víði
böðharðr
börðum
buðlungr
þungan.
Í þessum hætti eru fjórar samstöfur í
vísuorði, ok er eigi rangt í inu fyrsta ok þriðja, þótt fimm
sé. Þar eru skothendur. Í öðru ok inu fjórða eru
aðalhendingar ok báðar saman ok in fyrri stýfð, en
stafaskipti sem í dróttkvæðu.
Þetta er hnugghent:
76.
Hrannir
strýkva hlaðin borð,
haflauðr
skeflir,
kasta náir
kjalar stíg
kalt hlýr
söltum.
Svörtum
hleypir svana fjöll
snjallmæltr
stillir
hlunna
[fram] of Haka veg
hríðfelldr
skíðum.
Hér er í fyrsta ok þriðja vísuorði
sjau samstöfur ok hendingarlaust, en rétt at stöfum.
En annat ok fjórða hefir fjórar samstöfur, en rétt at stöfum
ok skothending ok oddhent ok stýfð in fyrri hending.
Nú er hálfhneppt:
77.
Snyðja lætr
í sólroð
snekkjur á
Manar hlekk,
árla sér,
ungr jarl,
allvaldr
breka fall.
Lyfta kná
of liði oft
lauki of
kjalar raukn;
greiða náir
glygg váð.
Greipum
mæta dragreip.
Í þesuum hætti eru sex samstöfur í
vísuorði, en eigi er rangt, þótt verði fimm eða sjau.
í fyrsta ok þriðja vísuorði eru skothendur, en aðalhendingar
í öðru ok inu fjórða í hvárum tveggja stað, in fyrri hending
rétt í dróttkvæðu, en in síðari stýfð eða hneppt, þat er
allt eitt.
Sjá háttr er
alhneppr:
78.
Hrönn
skerr, hvatt ferr,
húfr kaldr,
allvaldr,
lá brýtr,
lög skýtr,
limgarmr,
rangbarmr.
Brátt
skekr, byrr rekr,
blán vegg,
ráskegg.
Jarl lætur
almætr
ósvipt
húnskift.
Í þessum hætti eru fjórar samstöfur í
vísuorði ok tvær aðalhendingar ok lúkast báðar í einn staf
ok allar hendingar hnepptar.
Þetta er Haðarlag:
79.
Læsir
leyfðr vísi
landa
útstrandir
blíðr ok
bláskíðum
barða
randgarði.
Ern kná
jarl þyrna
oddum
falbrodda
jörð með
élsnnærðum
jaðri
hrænaðra.
Í þessum hætti eru fimm samstöfur í
vísuorði, en hendingar ok stafaskipti sem í dróttkvæðum
hætti.
Nú eru þeir
hættir, er runhendur eru kallaðir. Þeir eru með einu
móti. Hverr háttr runhendr skal vera með aðalhendingum
tveim ok í sínu vísuorði hvár hending.
Þessi er rétt
runhenda:
80.
Lof er
flutt fjörum
fyr
gunnorum,
né spurð
spörum
spjöll,
gram snörum.
Hefi ek
hans förum
til hróðrs
görum
yppt óvörum
fyr auðs
börum.
Þessi háttr er haldinn með einni
hending í hverju vísuorði, ok svá er sú runhending, er skilr
hendingar ok skiptir orðum. Því er þetta runhent
kallat.
Þetta er in minni
runhenda:
81.
Fluttak
fræði
of frama
græði,
tunga tæði,
með tölu
ræði.
Stef sskal
stæra
stilli
Mæra,
hróðr dugir
hræra.
ok honum
færa.
Hér gengr hending of hálfa vísu, en
önnur í síðara helmingi. Þessi háttr er stýðfr eða
hnepptr af inum fyrra.
Þessi er inn minnstra
runhenda:
82.
Slíkt er
svá,
siklingr á,
öld þess
ann,
orðróm
þann,
jarla er
austan ver
skatna
skýrstr
Skúli
dýrsts.
Í þessum hætti eru þrjár samstöfur í
vísuorði, en tvau vísuorð sér um hending, stafaskipti sem í
dróttkvæðu. En finnast þat svá, at eigi er rangt, ef
stendr einu sinni fyrir málsorð hljóðstrafr sá, er kveðandi
ræðr.
Þessir er enn
runhendir:
83.
Naðrs gnapa
ógn alla
eyðis
baugvalla
hlunns of
hástalla
hestar
svanfjalla.
Orms er
glatt galla
með gumma
spjalla,
jarl fremr
sveit snjalla.
Slíkt má
skörung kalla.
Þessi háttr er ortr með fullri
runhending, ok eru þar t´íðast fimm samstöfur í vísuorði eða
sex, ef skjótat eru.
Þessi er annar:
84.
Orð fekk
gott gramr,
hann er
gunntamr.
Mjök er
fullframr
fylkir
raunsamr.
Hinn er mál
metr,
milding
sízt getr,
þann er svá
setr
seggi hvern
vetr.
Þessi er hneppr af inni fyrri
runhendu:
85.
Mærð vill
auka
Mistar
lauka
góma sverði
grundar
skerði.
Dýrð skal
segja,
drótt má
þegja,
styrjar má
þegja,
styrjar
glóða
stökkvi-Móða.
þí þeima sama hætti eru fjórar
samstöfur í hverju vísuorði, en höfuðstafr sem í dróttkvæðum
hætti, ok fylgir þeim einn hljóðfyllandi.
Þessi er inn þriði
háttr runhendr:
86.
Veit ek
hrings hraða
í höll
laða,
gott er hús
Hlaða,
hirð
ölsaða.
Drekkr
gramr glaða,
en at gjöf
vaða
vitar
valstaða,
vandbaugskaða.
Þetta er rétt runhending, ok er þessi
háttr tekinn af töglagi. Hér eru fjóar samstöfur í
vísuorði eða fimm, ef skjótar eru. Þessi er in minni
runhenda:
87.
Drífr
handar hlekkr,
þar er
hilmir drekkr.
Mjök er
brögnum bekkr
blíðskálar
þekkr.
Leikr
hilmis her
hreingullit
ker,
segi ek alt
sem er,
við orða
sker.
Þessi er hneppr af inum fyrra.
Þessi er in minnsta:
88.
En þá er
hirð til hallar
hers
oddviti kallar,
oft tekr
jarl at fagna
við ótali
bragna,
búin er
gjöf til greizlu
at
gullbrota veizlu.
Þröngt sitr
þjóðar sinni,
þar er
mestr frami inni.
Þessi runhenda er tekin af dróttkvæðum
hætti, ok eru hér jafnmargar samstöfur ok svá stafaskipti
sem í dróttkvæðu.
Nú hefr upp inn fjórða
bjálk runhendinga:
89.
Hirð gerir
hilmis kátt,
höll
skipask þrongt at gátt,
auð gefr
þengill þrátt,
þat spyrr
fram í átt.
Slíkt tel
ek hilmis hátt,
hann er
rausn of mátt,
jarl brýtr
sundr í smátt
slungit
gull við þátt.
Þessi háttr er hnepptr af inum fyrra
ok rétt runhendr.
Nú er in minni
runhenda:
90.
Mörg þjóð
ferr til siklings sala,
sæmð er þar
til allra dvala,
tyggi
veitir seima svala,
satt er
bezt of hann at tala.
Bresta
spyrjum bauga flata,
bragna vinr
hann gulli hata,
æðri veit
ek at gjöflund gata
grundar
vörðr, fyr hringa skata.
Þessi runhenda er tekin af hrynhendum
hætti.
91.
Þiggja kná
með gulli glöð
gotna ferð
at æsi mjöð.
Drekka lætr
hann sveit at sín
silfri
skenkt it fagra vín.
Greipum
mætir gullin skál,
gumnum
sendir Rínar bál,
eigi hittir
æðra mann,
jarla
beztr, en skjöldung þann.
Þessi er hnepptr af inni fyrri
runhendu.
Hér hefr upp inn
fimmta runhendan bálk:
92.
Getit var
grams fara,
gört hefi
ek mærð snara,
þengil mun
þess vara,
þat nam ek
lítt spara.
Finnrat
fræknara
fæði
gunnstara
mann né
mildara
merkir
blóðsvara.
Þessi er ok full runhenda.
Þessi er in minni
runhenda ok tekin af hálfhnefstum hætti eða náhendum:
93.
Þengill
lætr höpp hresst,
honum
fylgir dáð mest,
vísi gefr
vel flest
verbál ok
ólest.
Húfar brutu
haf ljótt,
heim lét ek
jöfur sótt,
Yngva lofar
öll drótt,
jarls sá ek
frama gnótt.
Þessi er stýðfr eða hnepptr af fyrra
hætti:
94.
........
Gramr,
gulli söri
Kraki framr,
efla frágun
Haka hjaldr,
........
aldr.
Ormi veitti
Sigurpur sár,
slíkt var
allt fyr liðit ár,
Ragnarr
þótti skatna skýrstr,
Skúli jarl
er miklu dýrstr.
Málaháttr:
95.
Munða ek
mildingi,
þá er Mæra
hilmi
fluttak
fjögr kvæði,
fimmtan
stórgjafar.
Hvar viti
áðr orta
með æðra
hætti
maðr og
menglötuð
maðr und
himins skautum?
Fornyrðislag:
96.
Ort er of
ræsi,
þann er
rýðr granar
vargs ok
ylgjar
ok vápn
litar.
Þat mun æ
lifa,
nema öld
farisk,
bragninga
lof,
eða bili
heimar.
Bálkarlag:
97.
Lyfta ek
ljósu
lofi
þjóðkonungs.
Upp er fyr
ýta
jarls mærð
borin.
Hverr myni
heyra
hróðr
gjöflata
seggr svá
kveðinn
seims ok
hnossa?
Sú er grein milli þessa hátta, at í
fornyrðislagi eru í fyrsta ok þriðja vísuorði einn stuðill,
en í öðru ok fjórða vísuorði þá stendr höfuðstafr í miðju
orði, en í stikklagi eru tveir stuðlar, en höfuðstafr í
miðju orði. En í bálkarlagi standast stiðlar ok
höfuðstafr sem í dróttkvæðu.
Starkarðarlag:
98.
Veit ek
verðari
þá er vell
gefa,
bröndum
beita
ok búa
snekkjur,
hæra
hróðrar
en
heimdrega,
unga jöfra,
en
auðspöruð.
99.
Þeir eru
jöfrar
alvitrastir,
hringum
hæstir,
hugrakkastir,
vellum
verstir,
vígdjarfastir,
hirð
hollastir,
happi
næstir.
Ljóðaháttr:
100.
Glöggva
grein
hefi ek
gört til bragar;
svá er
tírætt hundrað talit
Hróðrs
örverðr
skala maðr
heitinn vera,
ef svá fær
alla háttu ort.
Galdralag:
101.
Sóttak
fremð,
sóttak fund
konungs,
sóttak
ítran jarl,
þá er ek
reist,
þá er ek
renna gat
kaldan
straum kili,
kaldan sjá
kili.
102.
Njóti aldrs
ok auðsala
konungs ok
jarl,
þat er
kvæðis lok.
Falli fyrr
fold í ægi,
steini
studd,
en stillis
lof.