Hálfdanar
saga Eysteinssonar.
I.
KAPÍTULI.
ÞRÁNDR
hefir konungr heitit. Við hann er kenndr Þrándheimr í Noregi.
Hann var sonr Sæmings konungs, sonar Óðins, er réð fyrir
Hálogalandi. Sæmingr átti Naumu, er Naumudalr er við kenndr.
Þrándr var mikill höfðingi. Hans kona hét Dagmær, systir
Svanhvítar, er Hrómundr Grípsson átti. Þeira sonr hét
Eysteinn, en annarr Eirekr inn víðförli, er fann Ódáinsakr.
Hans móðir er ekki nefnd. Eysteinn giftist ok fekk dóttur
Sigurðar hjartar, er Ása hét. Hennar móðir var Áslaug, dóttir
Sigurðar orms í auga. Eysteinn fekk með henni Finnmörk ok
Valdres, Þótn ok Haðaland. Hann var ríkr ok stjórnsamr. Þau
áttu son, er Hálfdan hét. Hann var ok stjórnsamr ok stilltr
vel ok fríðr sýnum ok vandist snemma við allar íþróttir, þær
sem karlmann máttu fríða ok betra var at hafa en missa. Hann
var vinfastr ok trúlyndr ok vinavandr, gleðimaðr mikill, svá
at alla gleði mátti við hann eiga, en ef honum mislíkaði, þá
var hann þunglyndr ok langrækr, en eigi mjök bráðskapaðr. Hann
óx upp með föður sínum, þar til hann var fimmtán vetra gamall.
Þá tók móðir hans sótt ok andaðist. Þótti konungi þat mikill
skaði ok öllum öðrum, ok var hennar útferð gerð sæmiliga.
Konungr undi lítt í ríki sínu þaðan í frá, ok fór hann í
hernað hvert sumar.
Maðr er nefndr Svipr. Hann var ríkr bóndi ok meðallagi
vinsæll. Hann átti þrjá sonu. Einn hét Úlfkell ok var kallaðr
snillingr. Hann var mikill ójafnaðarmaðr ok eigi mjök vitr.
Hann var í hernaði með Eysteini konungi ok hafði fimm skip
sinna vegna. Konungr helt mikit af honum. Ánnarr sonr Svips
hét Úlfarr. Hann var ráðgjafi konungs. Hann var vinsæll maðr
ok trúlyndr, ok þótti hann alls staðar bæta til bæði fyrir
konungi ok öðrum. Úlfr hét inn yngsti sonr Svips. Hann var
kallaðr Úlfr inn illi. Hann herjaði um Eystrasalt ok um
Bjarmaland. Hann hafði mikla ræningjasveit ok var allóvinsæll.
Eitt sumar herjaði Eysteinn konungr í Austrveginn. Úlfkell
snillingr var þá með honum ok Hálfdan, sonr konungs. Þeir
höfðu þrjá tigi skipa vel skipuð, en Úlfarr, bróðir Úlfkels,
hafði vald yfir ríki Eysteins konungs, meðan hann var í
hernaðinum.
II.
KAPÍTULI.
Í
þenna tíma réð fyrir Aldeigjuborg konungr sá, sem Hergeirr
hét. Hann var við aldr. Ísgerðr hét kona hans. Hún var dóttir
Hlöðvis konungs af Gautlandi. Bræðr hennar váru þeir Sigmundr,
er var stafnbúi Haralds konungs ins hárfagra, ok Oddr skrauti,
faðir Gull-Þóris, er getr í Landnámabók á Íslandi. Þau áttu
eina dóttur, er Ingigerðr hét. Hún var allra meyja fríðust ok
svá stór vexti sem karlmaðr. Flestir hlutir váru henni vel
gefnir. Hún var at fóstri með jarli þeim, er Skúli hét. Hann
réð fyrir Álaborg ok jarlsríki því, sem þar lá til. Hann var
sagðr bróðir Heimis, fóstra Brynhildar Buðladóttur, er getr í
sögu Ragnars konungs loðbrókar. Skúli var kappi mikill ok
manna vitrastr.
Kolr hét maðr. Hann var þræll Skúla. Hann var mikill maðr ok
svá sterkr, at hann hafði tólf karla afl, til hvers sem hann
gekk. Þat mátti kalla, at hann hefði mest ráð með jarlinum.
Hann var honum dyggr. Dóttur átti hann sér. Sú hét Ingigerðr
ok var allra meyja fríðust ok mjök lík Ingigerði konungsdóttur
bæði á vöxt ok yfirlit, en eigi var náttúra þeira lík, því at
Ingigerðr konungsdóttir var vel siðuð, en nafna hennar var in
mesta fála, en þó var hún vel mennt, því at konungsdóttir
hafði kennt henni hannyrðir, ok var hún iðuliga í skemmu
hennar.
Skúli jarl unni mikit fóstru sinni. Eigi var Skúli kvángaðr.
Íþróttamaðr var hann svá mikill, at engi maðr komast til jafns
við hann.
III.
KAPÍTULI.
Eysteinn
konungr er nú kominn fyrir Aldeigjuborg með her sinn. Hergeirr
konungr var fáliðaðr fyrir. Eysteinn konungr gekk at borginni
með liði sínu. Hergeirr konungr varði vel ok drengiliga, en þó
var hann eigi við bardaga búinn, ok urðu þær málalyktir, at
Hergeirr konungr fell ok mestr hluti liðs hans. En þegar
konungr var fallinn, bauð Eysteinn konungr grið öllum þeim,
sem eptir váru. Gafst þá upp bardaginn, ok gengu þeir til
griða, sem eptir váru. Lét konungr þá hreinsa borgina. Síðan
lét hann leiða drottningu fyrir sik, en hún var í hörðu skapi.
Konungr horfði á hana um stund ok mælti síðan: "Várkunn er
þat," sagði hann, "at þér liggi í miklu rúmi þau tíðendi, sem
hér hafa orðit öll saman, en bætr liggja til alls, ok vil ek
nú vera þér í bónda stað, ok er eigi vanfenginn maðr á mót
honum, því at hann var gamall." - "Engi lýti váru honum at
elli sinni," sagði drottning, "en þat uggir mik, hvárt ek verð
þeim trú, sem hann hefir drepit." - "Nú er um tvá kosti, sagði
konungr, "sá annarr, at ek mun taka þik frillutaki, ok helzt
þat slíka stund sem auðit verðr; hinn annarr, at þú gifzt mér
ok gef ríkit allt í mitt vald, ok skal ek gera þinn sóma
mikinn, ok óttumst ek eigi, at svik þín muni mér at bana
verða, þá ek skál deyja." Drottning mælti: "Þat mun sannast it
fornkveðna, at hörð verða óyndisórræðin, ok mun ek þann kjósa
at eiga þik." Konungr segir sér þat nær skapi. Síðan var þetta
mál til lykta snúit, ok tókust þessi ráð, ok er allt seinna en
segir.
IV.
KAPÍTULI.
En
þessu næst kallar konungr saman alla sína menn. Hann mælti þá
til Úlfkels snillings ok Hálfdanar, sonar síns: "Svá er mál
með vexti, sagði hann, "at Skúli jarl ræðr fyrir norðr í
Álaborg. Þar er á fóstri með honum Ingigerðr, dóttir Hergeirs
konungs. Skúli er kappi mikill, ok er oss ván, at hann muni
koma á hendr oss með her. Því skulu þit fara austr á mót honum
ok leggja landit undir ykkr, en færa mér konungsdóttur, ok ef
þit getið unnit landit, þá skal Úlfkell vera þar jarl fyrir
drengiliga fylgd, er hann hefir mér fylgt ok skal ek fá honum
sæmiligt kváfang, en Hálfdan skal eiga Ingigerði, ef honum
hugnast þat ráð. Þeir bjuggu nú her sinn Úlfkell ok Hálfdan ok
léttu eigi fyrr en þeir koma til Álaborgar.
V.
KAPÍTULI.
Skúli
jarl hafði nú frétt þau tíðendi, sem gerzt höfðu í
Aldelgjuborg, ok því safnar hann at sér liði miklu. Ok er
liðit var saman komit, tók Skúli sótt mikla. Hafði hann þá
sanna frétt af her þeira Úlfkels ok Hálfdanar Hann mælti þá
við Kol: "Þat vil ek," sagði Skúli, "at þú gerist höfðingi
fyrir liðinu. Tak þú upp merki mitt ok klæði, ok skal ek fá
þér jarldóm, ok skal ek gifta þér Ingigerði, fóstru mína, ef
þú fær sigr." Kolr kveðst þess albúinn. Sagði Skúli nú fyrir
mönnum, hversu breyta skyldu. Hugðu liðsmenn eigi annat en
Skúli mundi þat vera, sem Kolr var. Hann ferr nú með liðit á
móti þeim Hálfdani ok Ulfkatli. Skúli jarl lá í þorpi einu, ok
var honum nú heldr í aptrbata.
Ingigerðr konungsdóttir kallar nöfnu sína, Ingigerði
Kolsdóttur, til sín ok mælti til hennar: "Ek vil, at þú takir
við trúnaði mínum," sagði hún, "ok látir engan vita, meðan þú
lifir. Þú skalt taka við klæðum mínum, því at vit erum mjök
líkar. Skaltu kallast dóttir Hergeirs konungs, en ek taka við
þínum klæðum ok fara á flótta með öðrum ambáttum, ok skaltu
þenna trúnað aldri láta uppi, á meðan vit lifum báðar. En ef
þeir sigrast, sem til eru komnir, þá mun Hálfdan konungsson
biðja þín, ok ertu þá fullgift, en elligar Úlfkell, ok er þá
góðr, hvárr sem upp kemr." Hún kveðst þetta gjarna vilja, ok
fór þetta fram.
Nú koma þeir Hálfdan ok Úlfkell at með sinn her, Kolr lætr
lúka upp borginni ok gengr út með allan sinn her. Tekst þar
bardagi, ok stendr hann með mikil mannhættu. Kolr var bæði
sterkr ok stórhöggr, ok hugðu allir þar Skúla jarl vera, ok
gekk hann í gegnum fylkingar þeira. Herbjörn hét frændi Skúla
jarls. Hann hafði fylking í mót Hálfdani, ok váru þeira skipti
allhraustlig, en svá lauk með þeim, at Herbjörn fell. Brast þá
flótti í liði þeira. Hálfdan rak flóttann allt til skógar. Nú
er at segja frá viðskiptum þeira Úlfkels ok Kols. Hafði Kolr
þá drepit margan mann. Snæúlfr hét merkisist drengiliga. Þeir
mættust nú Kolr ok Úlfkell, ok váru þeira viðskipti
allhraustlig, ok börðust þeir svá lengi, at engi skakkaði með
þeim, ok hjuggust af þeim allar hlífar. Kolr hjó þá mikit högg
til Úlfkels. Þat kom á hjálminn utarliga ok tók af þat, er
nam, ok var þat fjórðungrinn ok þar með eyrat it vinstra, ok
var höggit svá mikiu, at Úlfkell fell; en Snæúlfr kom þá at ok
hjó til Kols, ok kom á andlitit ok tók af nefit ok báðar
varrirnar ok hökuna, ok fellu tennrnar niðr í gras. Kolr stóð
eigi kyrr, þó at hann hefði fengit sárit. Hjó hann til Snæúlfs
á hálsinn, svá at af tók höfuðit. Úlfkell var þá á fætr kominn
ok lagði til Kols fyrir brjóstit, svá at út gekk um herðarnar.
Fell han þá dauðr niðr. Brast þá flótti í lið þeira.
Úlfkell rak flóttann, en Hálfdan sneri aptr. Hann sér, hvar
tveir menn gengu. Þat var karl ok kerling. Menn höfðu mál af
þeim, ok spurðu þau, hversu bardaginn hefði gengit, en þeir
sögðu af it ljósasta, ok síðan skildu þeir. Karl var svá
stirðr, at hann lá á herðum kerlingu, ok drögnuðu þau svá til
skógar. Hálfdan spurði menn sína, við hvern þeir hefði talat,
en þeir kváðu þat stafkarl veslugan. "At fá verðr of vandliga
hugat," sagði hann, "þar er sá karl, er mér er aptrsjá at ok
betr væri drepinn." En þeir kváðu þat níðingsverk. Var hann þá
kominn í skóginn, ok tjáði þá eigi eptir þeim at leita.
Ríðr Hálfdan nú heim til borgarinnar. Var Úlfkell þá kominn í
borgina ok gekk at skemmu þeiri, er Ingigerðr var í, ok var
hún þá leidd fyrir hann. Hún mælti þá til Úlfkels: "Þú hefir
nú unnit sigr mikinn," sagði hún, "drepit höfðingja
borgarinnar. Nú ef þér eruð réttir hermenn, þá munu þér eigi
níðast á mér eða þeim mönnum öðrum, sem hér eru
höfðingjalausir, ok láta mik ná at finna mína móður." Úlfkell
sagði, at --"þat skal satt vera, því at þat, sem vér höfum af
gert, skulum vér góðu bæta, bæði þér ok þinni móður, ef þú
vilt vera oss trú ok holl, hlýðin ok eptirlát ok þverúðast
eigi við oss." - "Svá er nú komit mínu máli," sagði hún, "at
ek ætla, at metnaðrinn hafi lítit at gera." Þeir hétu henni
góðu þar um. Váru þá loknar upp féhirzlur. Tóku þeir gull ok
silfr ok þat annat, er þá lysti, en gáfu grið mönnum öllum.
Síðan var veittr umbúningr inum dauðum, ok var búit verðudliga
um leiði Skúla jarls, er Kolr var reyndar. Lögðu þeir síðan
land allt undir sik ok bjuggust síðan móts við Eystein konung,
ok var Ingigerðr í ferð með þeim.
VI.
KAPÍTULI.
Nú
fréttir Eysteinn konungr heimkvámu þeira ok hversu mikinn sigr
þeir höfðu fengit. Fagnar hann þeim sæmiliga, ok skemmtu þeir
honum frá ferðum sínum. Þakkar konungr þeim vel ok spyrr
Hálfdan eptir, hversu honum lízt á konungsdóttur, en hann
kveðst eigi mjök kvenskyggn, en sagði þó, at hún væri væn
kona. Ingigerðr var nú komin í höll drottningar, ok fagnaði
hún henni vel, en þó með minni blíðu en margr ætlaði. Þá lét
konungr senda eptir þeim mæðgum. En er þær kómu fyrir hann,
mælti hann til Ísgerðar drottningar: "Nú er hér komin dóttir
þín," sagði hann, "ok vil ek nú með yðru ráði allan sóma gera
bæði þér ok henni. Vili Hálfdan mínum ráðum fara fram, þá
líkar mér vel, at hann fái hennar, ef hennar vili fellr þar
til ok þinn, drottning." - "Svá er hún viti borin," sagði
drottning, "at hún má vel hafa sjálf svör fyrir sér um slík
mál." Þá mælti Hálfdan: "Eigi hefi ek mjök huglagt at kvænast
svá búit. Hefi ek ok eigi margar konungadætr sét, en vel þykki
mér sá giftr, sem Ingigerði á, ok eggjandi vil ek þess vera,
at þér séð gott ráð fyrir henni." Þá mælti Úlfkell: "Lengi
hefi ek yðr þjónat, herra, ok vænti ek af yðr góðs, ok þætti
mér mikill sómi, ef þér vilduð gifta mér þessa mey. Hefi ek ok
nokkut talat við hana áðr, ok hefir hún engi fjartæki haft um
þetta má1." Konungr spyrr nú Ingigerði, hversu henni væri um
þetta gefit, en hún kvað hann mestu mundu um ráða, ef móðir
hennar legði eigi í móti, --"ok síðan vili þér, konungr, auka
nokkur nafnbót við Úlfkel." En konungr spurði drottningu,
hversu henni væri um gefit, en hún kvað sér þat bezt líka, at
hann sæi fyrir, sem honum líkar.
Eptir þettá gifti konungr Úlfkatli Ingigerði ok gaf honum
jarlsnafn ok Álaborg til forráða ok þat ríki, sem þar lá til,
ok var þá drukkit brullaup þeira. Ok síðan fór Ulfkell til
Álaborgar ok tók undir sik ríkit ok gerðist þar höfðingi yfir
ok galt konungi skatt, ok fór svá fram lengi, ok tókust upp
ástir með þeim Ingigerði.
VII.
KAPÍTULI.
Eysteinn
konungr sitr nú í sínu ríki. Hann unni mikit Ísgerði
drottningu. Hún lét sér alla hluti kvenmannliga verða til
hans, ok líða svá þrír vetr.
Þat bar til eitt sinn, at kaupskip mikit sigldi austan fyrir
Bálagarðssíðu í stórviðri. Þat skip hvarf, ok fannst ekki
mannsbarn af, ok ætluðu menn, at stórviðri mundi hafa brotit
þetta sama skip. En eptir um haustit var þat einn dag, at
tveir menn kómu til hirðar Eysteins konungs. Þeir váru miklir
vexti, en eigi vel klæddir. Ekki sáu menn gerla í andlitit
þeim, því at þeir höfðu síða höttu. Þeir gengu fyrir konung ok
kvöddu hann verðuliga, því at hann var optast blíðr í máli.
Hann spurði, hvat manna þeir væri. Þeir sögðust báðir Grímar
heita ok vera ættaðir utan af Rússía ok hafa misst peninga
sína í skipreika. Þeir báðu konung vetrvistar. Konungr spyrr
drottning, hvat henni þætti ráð um, en hún sagði, at hann
mundi sjálfr slíku ráða, en kvað þó marga ókunna menn misjafnt
gefast, --"er mér þá eigi af at kenna, ef ek legg ekki til."
Konungr kvað hana jafnan litlu vilja sér af skipta um
ráðagerðirnar, --"nenni ek eigi at vísa þeim frá mat, at svá
eru langt at komnirr." Var þeim nú skipat sæti þar, sem mætast
gestir ok hirðmenn. Þeir váru fáskiptnir við menn, en kómu sér
við alla vel. Grímr inn ellri var svá stórr vexti, at fáir
váru hans líkar. Hann var sterkr ok fimr við alla leika ok var
opt at leikum með konungsmönnum á skotbakka ok at knatleikum.
Hann fór vel með afli sínu, lék á engan, en var eigi aflvana,
ef áðrir leituðu á hann. Grímr inn yngri var mjúkr í öllum
leikum, fimr við skot, en prófaði lítt aflraunir, en skaut
allra manna bezt af handboga ok lásboga, en tefldi svá vel, at
engi komst til jafns við hann. Hálfdan konungsson lagði opt
leik sinn við hann, bæði um tafl ok skotfimi, en svá mikinn
vörð helt hann á Grímunum, at enga nótt sváfu þeir svá, at
hann vekti eigi ok hefði vitund af þeim, ok leið svá fram
vetrinn at jólum.
VIII.
KAPÍTULI.
Þat
var einn dag á jólum, at menn léku knattleik fyrir konunginum.
Hann sat á stóli, en drottningin á öðrum. Grímarnir váru at
leikunum, ok gat engi leikit til jafns við inn stærra Grím
nema Hálfdan konungsson. Aldri höfðu Grímar talat orð við
drottninguna á þeim vetri. Einu sinni sló Grímr inn ellri út
knettinum, ok átti Grímr yngri at sækja. Knöttrinn rann allt
upp undir stól drottningar. Grímr gruflar eptir knettinum, en
þá hann réttist upp, talaði hann nokkur orð í eyra
drottningunni, en hún brá nokkut lit við. Á móti
dagverðardrykkju gafst upp leikrinn. Tóku menn þá til drykkju.
Konungr veitti kappsamliga um daginn, ok fell hverr maðr
sofinn niðr í sínu sæti, sá sem eigi færði sik sjálfr til
sængr. Konungr drakk lengi um kveldit. Drottning sat hjá
honum. Konungr spurði hana, hvat Grímr hefði talat við hana,
en hún kveðst eigi hafa hent reiður á því. Konungr sagði, at
hún vildi flestar sagnir hjá sér geyma ok um fátt sér
vísbending gera. Drottning bað hann vera sem varastan um sik.
Gekk hún þá burt. Grímar váru þá sofnaðir. Gekk þá konungr at
sofa ok Hálfdan, sonr hans, með honum. En er þeir kómu til
skemmunnar, var drottning eigi þar Konungr lagðist niðr í
sængina í klæðum sínum ok lagði sverð sitt fyrir framan sik.
Herbergissveinarnir drógu upp skriðljósin, en Hálfdan gekk inn
í höll, ok lágu Grímar þar ok sváfu. Hálfdan sá, at inn minni
Grímr hafði dregit af sinn glófann, ok var höndin ber. Enga
mannshönd þóttist hann slíka sét hafa fyrir fegrðar sakir. Þar
fylgdi með gull svá vænt, at eigi þóttist hann sét hafa annað
slíkt, mest sakir steins þess, sem í því var, ok hann skildi
eigi, hverrar náttúru hann var. Hann lokkar nú gullit af
fingrinum ok lét í glófann, en síðan bað hann draga upp
ljósin, ok settist hann niðr hjá Grímunum. Var þá myrkt it
neðra í höllinni. Hann helt a glóanum í hendi sér. Skjótt fell
svefn á hann, en vaknaði við þat, at ljósin váru slokkin, en
Grímr inn minni vatt upp ljósi fyrir augu honum svá björtu, at
hann þoldi eigi á móti sjá, ok greip af honum glófann ok mælti
síðan: "Eptir þessari hendi, gulli ok glófa skaltu leita ok
þreyja ok aldri náðir fá, fyrr en sá leggr jafnviljugr aptr í
þinn lófa, sem nú tók á burtu." En síðan snarar hann ljósinu
til þeira dyranna, sem skemmra var til, en hleypr til hinna
sjálfr, sem lengra var til, ok þar út.
IX.
KAPÍTULI.
Hálfdan
sprettr nú á fætr ok hleypr til þeira dyranna, sem ljósinu var
til snarat, ok váru þær þá læstar. Snýr hann þá til hinna
dyranna ok hét á menn þá, sem inni váru, at þeir skuli vakna.
Dyrrnar váru læstar, ok varð at brjóta þær upp, áðr en þeir
kæmist þar út. Hálfdan vitjar skemmubúrsins, ok var konungr
þar dauðr ok lagin sverði í gegnum ok þrír smásveinarnir, en
inn fjórði komst upp á þvertréit ok sagði, at Grímr inn meiri
hefði þar komit ok drepit konunginn ok þa alla, sem dauðir
váru, ok kallaði síðan: "Segið svá Hálfdani, at Vígfúss ok
Ófeigr hafi hefnt Hergeirs konungs," -- ok gekk út síðan. Í
þessu kom drottning í skemmuna, ok fengu henni þessi tíðendi
svá mikils, at hún fell í óvit, ok þótti henni við dauða búit.
Var nú yss mikill í borginni, ok fóru menn at leita Grímanna
bæði á sjó ok landi, ok fundust þeir hvergi, ok stóð þessi
leit mánuð, ok var víða gátum til dreift. Þó dyrglaðist yfir
þetta um síðir. Var þat þá flestra manna vili, at Hálfdan væri
til konungs tekinn.
X.
KAPÍTULI.
Litlu
síðar lætr Hálfdan kveðja þings. En er höfðingjarnir váru
komnir, lögðu menn til bænarstað, at Hálfdan væri konungr
þeira, en hann svaraði svá, at -- "þau tíðendi hafa hér gerzt
fyrir litlu, at mér sómir eigi konungsnafn at bera, á meðan
svá stendr, því at eigi er ek óðalborinn til ríkis hér. Mun
mörgum þykkja mér betr sóma at hefna föður míns ok leita at
þeim, sem hann hafa drepit. Þykki mér ráð, at drottning sendi
eptir Sigmundi, bróður sínum, at hann komi hverninn sem þá
breytum vér, en ek mun burt fara ok eigi aptr koma, fyrr en ek
hefi fundit minn föðurbana, hversu sem mér verðr um auðit
hefndina." Drottning sagði, at henni þætti hvergi sitt ríki
betr komit en hjá honum.
En hvat þar er um talat, er þat af ráðit, at Hálfdan býst ór
landi með fimm skip ok valdi með sér óða drengi. Sigldi hann
fyrst í Austrveginn, ok varð honum bæði gott til fjár ok
mannorðs, en aldri lá hann svá vakandi, at væri eigi honum
fyrir augum sú fagra hönd ok þat væna gull, sem hann missti í
Aldeigjuborg. Látum hann nú sigla alla fimm vetr, sem hann
vill.
XI.
KAPÍTULI.
Þar
tökum vér nú til, sem Úlfkell sitr norðr i Ála borg ok kona
Ingigerðr. Þau frétta nú lát Eysteins konungs ok svá, með
hverjum hætti þat hafði orðit. Talar Ingigerðr þá við Ulfkel,
hvárt hann vill ekki kalla til ríkis eptir Hergeir konung,
föður hennar. Hann kveðst þess albúinn. Síðan bjuggu þau ferð
sína ok léttu eigi fyrr en þau kómu til Aldeigjuborgar.
Sigmundr var þar fyrir með drottningu. Úlfkell kallar til
ríkis í hönd þeim drottningu, en hún sagði, at þau hefði nóg
ríki, þó at þau ágirntust eigi meira en þau hefði áðr, ok láta
þó vel yfir, ef þau heldi því. Sló þá í heitingar með þeim.
Fór Úlfkell þá heim ok safnar liði. Sigmundr fór þegar norðr
eptir honum, ok fundust þeir þar, sem heitir Krákunes, ok sló
þegar í bardaga með þeim, ok lauk svá, at Úlfkell flýði
einskipa með konu sína. Sigldi hann þá fyrst norðr í Noreg ok
fann þar Úlfar, bróður sinn ok sagði honum, hversu þeir
Sigmundr höfðu skilit, ok öll þau tíðendi, sem gerzt höfðu í
Austrveginum, ok bað nú, at hann skyldi gefa upp ríkit í hans
vald, ok sagði, at Hálfdan hefði þó meira hans ríki í
Austrveginum. Úlfarr bað hann eigi tala svá mikinn ódrengskap
við sik, at hann muni gerast drottinssviki, ok bað hann heldr
eflast at liði ok sækja með stríði þat ríki, sem hann þættist
eiga í Áustrveginum, ok kveðst vildu styrkja hann til þess.
Ulfkell lét sér þat ekki nægja, ok sló þá í kappmæli með þeim,
ok lauk svá deilu þeira, at Úlfkell drap Ulfar, bróður sinn,
en lagði landit allt undir sik, ok gerðist hann þar höfðingi
yfir, ok þótti. öllum þetta it mesta illvirki, ok varð hann af
þessu óþokkasæll öllu saman.
XII.
KAPÍTULI.
Ok
sem Úlfkell hefir at sér tekit ríkit, safnar hann at sér liði
ok skipum, ok helt hann þeim í Austrveginn. Hann hafði þrjá
tigi langskipa ok dreka einn sjautugan at rúmatali. Hann hafði
með sér víkinga ok útilegumenn ok hvert illmenni, sem hann
kunni at fá. Ívarr böggull hét sá, er stýrði drekanum. Hann
var berserkr ok it mesta illmenni. Bróðir hans hét Hrafnkell.
Hann var merkismaðr Ulfkels ok var manna sterkastr. Marga
hafði hánn aðra stóra menn ok sterka með sér. Þeir fóru
óspakliga ok herjuðu á hvert land, þar sem þeir kómu, ok tóku
ósparliga strandhögg. Þeir váru nú komnir austr fyrir
Hlynskóga, þar sem heitir Klyfandanes. Þaðan er ekki langt til
Bjarmalands. Þar sigldu á móti þeim tíu skip. Þau váru öll
skipuð hraustum drengjum, ok var þar kominn Hálfdan, sonr
Eysteins konungs, ok hafði hann frétt allt um ferðir þeira
Úlfkels. En þegar þeir þekktust, spurði Hálfdan, hví Úlfkell
hefði níðzt,á bróður sínum eða tekit ríki sitt. Úlfkell sagði,
at þeir hefði meira sitt ríki í Austrveginum, þat sem hann
ætti. Hálfdan sagðist enga ván vita þess, at hann stæði til
nokkurs góðs ríkis.
Síðan brutu þeir upp vápn sín, ok sló þar þegar í bardaga. En
með því at liðsmunr var mikill, þá varð skjótt mannfall mikit
í liði Hálfdanar. Sviði hét sá maðr, er mest ráð hafði með
Hálfdani. Hann var sterkr maðr. Hann sagði fyrir, hversu
tengja skyldi skipin, ok lagði hann þeim svá kænliga saman, at
Úlfkell kom ekki öllum sínum skipum við, ok lágu sum í
skotmáli. Tekst nú harðr bardagi. Ryðst Hálfdan um fast. Sé
hann, at þeim mun eigi duga at berjast til mæði. Því ræðr hann
til uppgöngu á drekann til Úlfkels ok þeir Sviði báðir. Þar
kom fyrstr á móti þeim Ívarr böggull, ok áttust þeir við hart
vápnaskipti. Ívarr hjó til Hálfdanar, ok kom á hjálminn
utanverðan ok tók af þat, er nam, en þat var kopprinn fyrir
ofan höfuðit, ok rakaði um höfuðit á Hálfdani. Hann hjó á móti
til Ívars ok af honum höndina við öxl uppi ok sundr
merkisstöngina. Sviði drap stafnbúa Úlfkels, er Egill hét. Þá
lagði Úlfkell til Hálfdanar, ok kom á hann óvaran í gegnum
skjöldinn ok brynjuna ok renndi út undir höndina. Fekk hann
sár á síðunni, ok brotnuðu í honum þrjú rifín. Sviði lagði til
Ívars bögguls, ok kom í augat, ok var þat hans bani. Hálfdan
hjó til Úlfkels, en hann snerist undan á hæli, en sverðit kom
í þiljurnar, ok tók af Úlfkatli ina stærstu tána á inum hægra
fæti. Úlfkell lagði þá með kesju til Hálfdanar. Hann stökk upp
yfir vindásinn. Kesja kom í lokugatit. Hálfdan hljóp á skaptit
ok braut í sundr. Sviði hjó þá til Úlfkels um þverar
herðarnar, ok var þat högg svá mikit, at Ulfkell fell á bæði
kné. Þá kom steinshögg fyrir brjóst Sviða, svá at hann hraut
út af drekanum ok kom í bát, er flaut með borðinu. Í þessu sló
Hrafnkell til Hálfdanar með kylfu svá mikit högg, at hann fauk
útbyrðis. Sviði var nær staddr ok greip bátshakann ok krækir
Hálfdan upp ór kafinu. Hafði Hálfdan þá fengit sex sár ok var
þá óvígr ok í óviti.
XIII.
KAPÍTULI.
Nú
urðu mörg tíðendi senn. Þá sáu menn, at renndu fram fyrir
nesit hálfr þriði tugr skipa. Þau váru öll stór ok herklæddir
menn á öllum. Maðr stóð við siglu mikill vexti á einu skipinu
ok silkitreyju ermalausri, vel brynjaðr. Hann spurði, hverir
hér ætti svá ójafnan leik. Sviði sagði til it sanna ok svá,
hvar þá var komit. "Mun Hálfdan vilja þiggja lið af oss?"
Sviði spurði, hvat manna hann væri. Hinn kvað, hann þat engu
varða. Sviði kveðst gjarna lið vilja þiggja af þeim. Tókst þá
bardagi í annat sinn ok er nú ákafari en fyrr. Menn Úlfkels
váru mjök sárir. Inn mikli maðr á drekanum lagði at drekanum
Úlfkels, en Sviði lagði at inum smærum skipunum, ok ruddust
þau snart. Snerinú mannfallinu í lið Úlfkels. Inn mikli maðr
réð til uppgöngu á drekann. Úlfkell kom fyrst á móti honum, ok
váru þeira viðskipti hörð ok löng. Inn mikli maðr hjó mikit
högg til hans ok klauf fyrir honum allan skjöldinn, ok kom
sverðit á fótinn ok tók af þrjár tærnar utanfótar. Úlfkell hjó
á móti, ok kom í hjálminn, ok stökk sverðit í sundr undir
hjöltunum. Sá Úlfkell þá engan sinn kost annan en forða
lífinu. Stökk hann þá í þat skip, sem næst honum var, ok
flýði. Hrafnkell skaut tveimr kesjum senn at inum mikla manni,
en hann tók báðar á lopti ok skaut aptr ok hafði mann fyrir
hvárri. Síðan lagði hann með atgeir til Hrafnkels í gegnum
skjöldinn ok báða handleggina ok vá hann upp ok kastaði honum
út á sjóinn. Síðan ganga þeir svá hart at mönnum Úlfkels, at
þeir urðu því fegnastir at biðja griða. Þeim var veitt þat,
sem báðu, en eigi vildi inn mikli maðr hafa þeira þjónustu, ok
var þeim sleppt fatlausum á land upp. Úlfkell flýði undan
einskipa ok kona hans með honum, en hinir tóku skip öll ok
herfang, en þeir, sem eptir lifðu af mönnum Hálfdanar, gengu á
vald ins mikla manns.
XIV.
KAPÍTULI.
Inn
mikli maðr kom þar at, sem Hálfdan lá ok flakti í sundr af
sárum. Hann mælti til Sviða: "Svá lízt mér á sár Hálfdanar, at
þau mætti græða, ef þau tekr góðr læknir, en eigi ætla ek
honum henta hræringar eða sjóferðir, ok því mun ek senda hann
á land upp til vinar míns, er Hriflingr heitir. Kona hans
heitir Arghyrna. Þau eru læknar góðir, en eiga ómegð mikla ok
lifa við handbjörg sína, ok er slíkt kölluð hriflingabjörg. Nú
mun Hálfdani ekki lífs auðit, ef þau geta ekki at gert, ok mun
hann þá koma til okkar." Hann fekk nú til trúnaðarmenn sína at
flytja Hálfdan á land upp ok fekk þeim hundrað marka silfrs ok
bað segja þeim karli, at þau legði slíkan hug á at græða hann
sem sjálfan sik, ef hann kæmi til þeira, ok þau skulu segja
honum fulla vissu, hvert hann ætti þess át vitja, sem hann
hafði látit græða. Fara þeir nú ok finna karl ok kerlingu ok
segja þeim þat, þeim var boðit, ok færðu þeim féit, en þau
sögðu bæði, at þetta væri þeim full skylda. Fóru sendimenn í
burtu, en þau hjón tóku til at græða hann, ok var þat torsótt,
því at sár hans váru mjök sollin, ok lá hann átján vikur í
sárum ok varð þó græddr at heilu, en tólf mánaði varð hann þar
at vera, áðr en hann fekk aptr sinn styrk, ok þótti honum sá
tími langr, því at honum kom jafnan í hug in fagra hönd ok þat
gull ok glófi, sem hann hafði misst.
XV.
KAPÍTULI.
Tökum
vér nú þar til, sem Úlfkell snillingr flýði ór bardaganum.
Hann komst til lands við fimmtánda mann, en missti allt sitt
lið annat. Hann helt nú spurnum til, hvar Úlfr, bróðir hans,
mundi vera, ok spyrst honum svá til, at hann sé á Bjarmalandi.
Fór hann nú á hans fund. Hárekr hét sá konungr, er þar réð
fyrir. Dóttir hans hét Eðný. Úlfr hafði beðit hennar, en
konungr vildi eigi gifta hana. Þá herjaði Úlfr á landi hans.
Nú at þeir bræðr fundust, bera þeir ráð sín saman, at þeir
skulu fara á fund Háreks konungs. Þeir höfðu sex tigi skipa.
En er þeir kómu í hafnir þær, er lágu fyrir konungs höllinni,
þá fór Úlfkell snillingr á fund konungs ok kveðr hann
sæmiliga. Konungr spurði, hvat manna hann væri. Hann sagði til
it sanna. Konungr spurði, hverr stýrði þeim inum mikla her,
sem þar var kominn, en Úlfkell sagði, at honum stýrði Úlfr inn
illi, --"en vit erum bræðr. Fór ek því á yðvarn fund, at vit
viljum bjóðast til at vera yðrir menn. Ef þú vilt gifta Úlfi
dóttur þína, þá vil ek leggja til með Álaborg ok Aldeigjuborg
ok öll þau ríki, sem þar fylgja, því at þat er mín eign.
Væntir mik, at yðr verði mikill styrkr at okkr bræðrum, en
mörgum mun þykkja þröngt fyrir dyrum, ef vér skulum illt
þreyta." Konungr bað hann fresta til umráða við menn sína.
Úlfkell veitti þat. Konungr spurði dóttur sína, hvat hún leggr
til, en hún sagði, at henni þætti mikill vandi um hernað þeira
bræðra, --"en ef víst væri ríkit, þá þætti mér ásjávert," en
kveðst einskis ills synja fyrir þá, ef þeim væri synjat, ok
urðu þær endalyktir, at Ulfr fekk Eðnýjar, ok tóku þeir bræðr
landvörn fyrir Bjarmalandi.
Úlfkell helt spurningum til, hverr sá mundi vera, at barizt
hefði við hann, þá þeir Hálfdan áttust við, en Hárekr konungr
sagði honum, at sá hét Grímr, -- "ok ræðr fyrir austr í
Kirjálabotnum ok hefir brotizt þar til ríkis, ok vita menn
eigi, hvaðan hann er ættaðr. Honum fylgir fóstrdóttir hans,
svá fögr mær, at menn hafa eigi spurn af annarri jafnvænni." -
"Þar er sá maðr," sagði Úlfkell, "at ek vildi á hefnileið róa,
ef kostr væri, ok vilda ek þar til hafa hjálp ok styrk af
yðr." Konungr mælti: "Þat má oss vel saman koma, því at þar er
sú mær, at ek ætla mér at biðja." Þeir sögðu báðir, at þeir
vildu honum þar til standa, ok sögðu, at þeim þótti þat vel
stofnat, ok staðfesta með sér, at þeir skulu þangat fara,
þegar sumar kemr, ok eigi fyrr í burtu en Grímr væri í helju,
en konungr hefði fengit jungfrúna. Sátu þeir nú um kyrrt.
En er váraði, bjuggu þeir skip sín. Þeir höfðu ógrynni hers.
Með þeim váru tveir konungar finnskir. Hét annarr Fiðr, en
annarr Flóki. Þeir váru galdramenn. Fara þeir nú þangat til,
at þeir koma austr í Kirjálabotna ok fundu Grím. Þurfti þar
eigi at sökum at spyrja. Buðu þeir Grími þegar bardag eða
hitt, at hann gæfist upp í þeira vald ok gæfi konungi ríkit
allt ok fóstrdóttur sína. Grímr sagði, at þeim skyldi meira
fyrir verða, --"á konungr þessi engar sakir við oss, en þú,
Ulfkell, munt fara verri för en fyrr." Sofa þeir í náðum um
nóttina, en um morgun gekk Grímr út af kastalanum með öllu
sínu liði, ok tókst þar in snarpasta orrosta, ok helzt sá
bardagi til kvelds. Hafði Grímr misst þá margan mann. Fór hann
þá aptr í kastalann, en at morgni dags tóku þeir til bardaga,
ok var þá engi vápnfærr maðr eptir í kastalanum.
XVI.
KAPÍTULI.
Nú
er þar til máls at taka, sem Hálfdan konungsson er, at hann er
nú gróinn sára sinna ok hefir fengit allan sinn styrk. Kemr
hann nú at ináli við þau karl ok kerlingu ok sagði, at sik
lysti í burtu þaðan, ok spyrr eptir, hvat manna þat mundi
vera, er hann hefði þangat sent til lækningar, eða hverjum
hann mundi lífgjöf eiga at launa. Hriflingr svarar: "Með því
at ek treysti þér til drengskapar, þá má ek gera þér ávísun
um, hvar hann er. Grímr heitir maðr, er ræðr fyrir austr í
Kirjálabotnum. Hann er kappi mikill. Hann sendi þik hingat til
mín. Mættir þú nú launa honum lífgjöfina, því at honum er nú
þörf góðra drengja. Þar er nú kominn Hárekr konungr af
Bjarmalandi, Úlfr inn illi ok Úlfkell snillingr ok vill hefna
þeirar svívirðingar, er hann fekk í yðrum viðskiptum. Eru þeir
nú á veg komnir með her sinn, ok er mér sagt, at Hárekr
konungr vili fá fóstrdóttur Gríms, er Ingigerðr heitir ok er
allra meyja fríðust." - "Vel segir þú, fóstri minn," sagði
Hálfdan, "en þó er þat annat, at mér þykkír eigi minna á
liggja, at þú segðir mér, hverr drepit hefði föður minn."
Glöggt má ek þér þat segja," sagði karl, "sá maðr heitir
Skúli, ok ef ek skal þér satt segja ok eigi ljúga at þér, þá
er þetta sá inn sami Grímr, sem þér hefir líf gefit, ok er nú
mikit undir drengskap þínum, er þit finnizt. En svá mikill
kappi er Skúli, at fullskipat er hverjum manni, sem einvígi a
við hann. "Kanntu nokkut at segja mér veg, þann skemmstr er,"
sagði Hálfdan, "því at þangat vildi ek koma sem skjótast?" -
"Torsóttir er hér flestir vegir," sagði Hriflingr, "en á
skipum má ekki fara skemmr en fímm vikur, ok er þat in mesta
mannhætta fyrir sakir víkinga ok hermanna. Annarr vegr liggr
it eystra, ok er þar þó at fara fjöll ok eyðimerkr, ok er þat
langr vegr ok torsóttr ok óvíst, at fram komist. In þriðja
leið er skemmst, ef hún tekst vel, því at hana má fara á þrem
vikum, en margt er þar til tálmanar: Fyrst er skógr tuttugu
rasta langr, er heitir Kolsskógr. Þar liggr spellvirki sá, er
Kolr heitir, ok dóttir hans, er Gullkúla heitir. Engum er þeim
lífs at vænta, er þau finnr. Annarr skógr er þaðan skammt, er
heitir Klifskógr, fjögurra rasta ok tuttugu. Þar er spellvirki
sá, er Hallgeirr heitir. Með honum er einn villigöltr, verri
viðreignar en tólf karlar. Þar næst kemr á þann, skóg, er
kallaðr er Kálfárskógr, sextán rasta ok tuttugu. Þar fæst eigi
til matar utan ber ok safi. Er þar sá spellvirki, er Selr
heitir, ok með honum einn hundr stórr sem naut. Hann hefir
manns vit ok er betri til vígs en tólf karlar. En er þú kemr
af skóginum, fellr lögr austan af Kjölunum. Engi veit, hvar
hann sprettr upp. Þat er þeira einna manna sund, sem bezt eru
syndir, at leggjast yfir löginn, en þaðan er eigi langt til
kastala þess, sem Skúli ræðr fyrir. Bæri þér ekki til dvala,
þá væri nær hæfi, at þú kæmir þar, þá bardaginn ætti at vera.
Hálfdan bað hann búa ferð sína.
At morgni dags býr Hálfdan ferð sína. Gekk hann til kerlingar
ok bað hana vel lifa. Kerling mælti mörgum fögrum orðum yfir
honum. Tók hún þá undan höfðalagi sínu tötrabagga. Þar tók hún
ór sax. Þat var fínt sem spegill. Sýndist honum eitr drjúpa ór
eggjum þess. Hún sagði honum, at sá mundi jafnan sigr hafa,
sem þat bæri, ok þat mundi eigi í höggvi staðar nema, ef vel
er til höggvit. Hún tók eitt steinasörvi ok batt um háls honum
ok bað hann þess, at þat skyldi eigi ór stað hrærast. Síðan
kyssti hann kerlingu. Karl gekk á veg með honum ok sagði
honum, hvert hann skyldi stefna. Hann gaf honum skikkjurakka
sinn ok bað hann þar eptir fara, sem hann færi undan, ok fara
aldri þá götu, sem hann vildi eigi fara, ok kvað hann kunna at
forðast byggðir þeira illvirkjanna. Hálfdan kvað ekki
spellvirkja verða sér at bana, --"en ef þér verðr féfátt, þá
vitja þú til skálanna, því at ek mun ekki með mér bera, þó at
ek gæta kleimt einhvern þeira." Síðan skildu þeir karl, ok bað
hvárr vel fyrir öðrum.
XVII.
KAPÍTULI.
Hálfdan
snýr nú á skóginn, ok er hann hafði gengit tvá daga, þá sá
hann einn leynistíg. Hundrinn vildi stíginn, en Hálfdan gekk
fram brautina, þangat til at hann fann skála. Þar var hnigin
hurð á klofa. Hálfdan hratt henni upp, en í því hann gekk inn,
þá var Gullkúla þar fyrir, dóttir Kols, ok hjó á háls honum
með bitrligri skálm, en þar var undir steinasörvi kerlingar ok
brast við liátt, en skálmin stökk í sundr. Hálfdan greip hana
upp ok rak hana niðr fall mikit ok greip síðan í annan fótinn
á henni ok reif hana sundr at endilöngu ok kastar henni síðan
út fyrir dyrr. Kolr kom heim á móti dagsetri, ok er hann laut
í dyrrnar, þá setti Hálfdan saxit á hálsinn, ok var þat hans
bani. En um nóttina, þá er Hálfdan var í svefni, kómu þau inn
bæði, Kolr ok dóttir hans, ok sóttu þau bæði at Hálfdani.
Hundrinn hljóp upp ok reif Gullkúlu á náranum ok rakti ór
henni þarmana. Hálfdan hljóp undir skálabúann, ok glímdu þeir
lengi, en svá lauk, at Hálfdan felldi hann ok braut hann á
háls. Síðan tók hann eld ok brenndi þau upp bæði. Þar var hann
tvær nætr. Síðan fór hann á burtu ok létti eigi fyrr en hann
kom á Klifskóg. Þar fann hann skála stóran, ok var hurðin svá
þung, at hann varð alls máttar at kosta, áðr hún gekk upp.
Hann sá þar rúm eitt. Þat hafði tvær álnir yfir hans lengd.
Ból sá hann þar svá mikit sem báss væri. Þá var sýnt húmat.
Hann heyrði út gný mikinn, ok heyrði hann, at göltrinn
grenjaði ok lét ófrýnliga. Gekk Hálfdan þá út ór skálanum.
Hundrinn hljóp gnöllrandi at geltinum, en göltrinn snerist
undan. Hálfdan hjó eptir honum ok ór honum rófuna. Göltrinn
snerist aptr ok stakk trýninu á millum fóta Hálfdanar ok vatt
honum á lopt, svá at honum varð laust saxit, en þó kom hann
standandi niðr. Skálabúi kom þá at ok sló til Hálfdanar með
gaddakylfu, en hann snerist undan höggvinu ok gat eigi nát
saxinu. Hann greip í fótinn a geltinum ok kippti honum at sér.
Höggit kom á millum hlusta geltinum, ok brotnaði haussinn í
honum. Hálfdan reif fótinn undan geltinum ok rak hann við eyra
spellvirkjanum, svá at hann fell á kné. Hálfdan hljóp þá at
honum ok hratt hann um koll. Hann greip þá til Hálfdanar, ok
sviptust þeir fast, ok urðu ýmsir undir, Þá hljóp at rakkinn
karlsnautr ok beit í nefit á skálabúa ok reif af honum
nasirnar. Þá gat Hálfdan nát saxinu ok hjó af skálabúa höfuðit
ok brenndi hann síðan upp at báli. Var hann þá stirðr ok móðr.
Þar dvelst hann um nóttina.
Síðan kom hann at Kálfárskóg ok kemr at skála Sels. Hurð var
hnigin á miðjan klofa. Hann hljóp á hurðina þrisvar, áðr en
upp gekk. Hann settist í rúm skálabúa. Hann hafði eikarkefli í
hendi ok tálgaði hvasst í báða endana ok sveið í eldinum. Hann
sá út um dyrrnar, hvar skálabúi ferr, ok hljóp hundrinn fram
undan. Hundrinn Hálfdanar brá við þegar ok hljóp upp á
þvertréit. Hálfdan gekk út á móti bóndanum, en þegar hundrinn
sá hann, hljóp hann á mót honum með gapanda ginit ok lætr
allólmliga. Hálfdan rak höndina inn í kjaptinn á honum ok snýr
keflinu, svá at annarr endinn horfir upp í góminn, en annarr
niðr, ok kom hann ekki saman kjaptinum. Selr kom at í þessu ok
hafði bjarndý á herðunum, en hvalkálf fyrir sér.
XVIII.
KAPÍTULI.
Selr
kastar niðr byrðinni, en lagði bjarnsviðu til Hálfdanar. Hann
hjó á móti með saxinu ok sundr sviðuskaptit ok af honum alla
fingrna á annarri hendi. Selr greip upp stein ok snarar at
Hálfdani. Hann skauzt undan ok varð svá nær Sel, at hann greip
í tönnina, er fram stóð ór múlastykkinu á honum. Hann brá svá
hart við, at ór honum gekk tönnin. Hálfdan laust henni á nasir
Sel ok braut í honum nefit ok allan tanngarðinn, ok var
þursinn þá engum líkr nema sjálfum sér. Greip hann þá til
Hálfdanar ok kreisti svá fast at síðum hans, at blóð fell út
um eyru hans ok nasir. Hálfdan lék þá Sel hælkrók, ok fell
hann á bak aptr. Tönn hans kom á steinasörvit, ok brotnaði
einn steinninn. Hálfdan gat nú hvergi hrært sik. Rakkinn
karlsnautr hljóp þá framan í nasirnar á Sel ok klóraði ór
honum bæði augun. Þá varð Hálfdan lauss, ok hjó hann höfuð af
Sel ok kastar honum svá út á móðuna, er þar fell nær. Hann
gekk nú at hundinum ok mælti til hans: "Aldri skal þetta kefli
ór þínum kjapti ganga, nema þú sér mér jafnhollr sem þú varst
áðr Sel." Hundrinn skreið at honum ok sneri upp á sér maganum.
Hálfdan tók þá keflit ór kjapti honum. Hundrinn varð svá
fegi-nn, at vatn rann ofan eptir trýninu á honum. Hálfdan fekk
sér mat ok fór síðan at sofa, en um morguninn bjóst hann í
burtu ok fór þangat til, at hann kom at leginum. Hundrinn
Selsnautr rann fram með vatninu, þar til at hann fann eina
mosahrúgu. Hann krafsar sundr hrúguna, ok var þar í bátr.
Hálfdan tók hann ok fór yfir löginn ok gekk eptir þat þann dag
til kvelds.
XIX.
KAPÍTULI.
At
morgni dags sá Hálfdan kastalann, þann sem honum var til
vísat. Þenna morgin var Skúli jarl farinn til bardaga á móti
Háreki konungi ok þeim bræðrum, ok var þat langt í burt frá
kastalanum. Hann hafði lið miklu minna. Kastalinn var eyddr af
vígum mönnum, en konur stóðu í vígskörðum, þá Hálfdan kom þar.
Hann sá þar eina jungfrú, þá sem honum fannst mikit um. Hún
gekk ofan at portinu ok heilsaði Hálfdani með nafni. Hann tók
vel kveðju hennar. Hún mælti þá til hans: "Mál mun þér þykkja
at sjá glófann ok gullit, þat sem þú misstir í Aldeigjuborg."
- "Muntu mega þvívalda?" sagði Hálfdan. "Miklu muntu mega um
þat ráða," sagði hún. "Fóstri minn er nu í bardaga, ok væri
honum nú liðs þörf ok góðrar hjástöðu, ok munda ek flest til
þess vinna, at hann fengi sigr." - "Ekki á ek gott at launa
fóstra þínum," sagði Hálfdan, "en ef þú vilt handsala mér trú
þína, þá mun ek fara til bardagans með fóstra þínum." Hún
kastar þá út tíl hans glófanum ok bað hann hafa þat í
festarpeninginn, --"en gullit mun bíða hjá mér, þangað til vit
vinnumst næst, en aldri verðr kastalinn af mönnum unninm, þó
at ekki sé til varnar í honum nema konur."
XX.
KAPÍTULI.
Hálfdan
fór nú til bardagans, ok var þá mikit mannfall. Sviði bar
merki Skúla jarls ok gekk fram svá hraustliga, at hann drap
merkismann Háreks konungs, er Krabbi hét. Hálfdan var eigi
ístöðulauss. Hann réð þar fyrst at, sem fyrir var Flóki
Finnakonungr. Konungrinn skaut af boga þrim örum senn, ok var
maðr fyrir hverri. Hálfdan réðst á móti honum ok hjó með
saxinu á bogann, svá at hann brotnaði, ok tók höndina af
Flóka, ok flaug hún í lopt upp. Konungr rétti stúfinn upp á
móti, ok kom höndin þar niðr á ok var þá heil. Þetta sá Fiðr
Finnakonungr, ok varð hann at hrosshval ok hljóp upp á þá, sem
börðust á móti honum, ok urðu undir honum fímmtán menn ok
fengu allir bana. Hundrinn Selsnautr hljóp at honum ok reif
hann í sundr með tönnunum, en hvalrinn sló í sundr kjapt-
inum. Hundrinn karlsnautr hljóp inn í kjaptinn ok alla götu
niðr í kviðinn ok reif hann innan ok sleit ór honum hjartat,
hljóp út síðan ok fell þegar dauðr niðr. Hálfdan reiðir nú
saxit ok hjó til Flóka í öðru sinni, en hann blés á móti, svá
at saxit fauk ór hendi Hálfdani ok kom fjarri niðr. Flóki hjó
til Hálfdanar, ok kom í steinasörvit, ok brotnaði skálmin, en
Hálfdan fekk sár á hálsinum, þar sem steinninn var ór
brotnaðr, en misst hefði hann höfuðit, ef eigi hefði
steinasörvit borgit honum. Hálfdan greip til Flóka ok rak hann
niðr fall mikit. Í því kom at Úlfkell snillingr, ok átti
Hálfdan þá við mörgu at sjá. Hundrinn kom þá at ok reif allt
andlitit af Flóka, en Flóki hryggspennti hundinn ok braut í
honum hvert bein, ok lágu þeir þá báðir dauðir. Hálfdan sá þá
ekki sitt færi annat en hljóp á Úlfkel ok greip af honum
sverðit ok sló því flötu um nasir honum ok bað hann verja sik,
ok þá gat Hálfdan nát saxinu. Gengu þeir þá saman ok börðust,
ok lauk svá með þeim, at Úlfkell snillingr fekk bana. Skúli
jarl hafði þá drepit Úlf inn illa. Þá kom at Hárekr
Bjarmakonungr ok sótti at honum, ok áttust þeir við hart
vápnaskipti. Hárekr hjó til Skúla ok af honum allan skjöldinn,
ok fekk hann sár á fingrna ok ekki mikit. Skúli hjó í móti ok
af konungi eyrat ok vangafilluna, svá at berir skinu við
jaxlarnir. Þá varð Hárekr at flugdreka ok sló Skúla með
sporðinum, svá at hann lá í óviti. Þá kom at sá kappi, er
Grubs hét, ok hjó fót undan drekanum, en drekinn krækir
annarri klónni til Grubs ok reif hann á hol á náranum. Þá kom
at Hálfdan ok hjó til drekans á háls inn, ok var þat hans
bani.
Brast þá flótti í liðinu, ok flýðu víkingar til skipa ok
kómust undan á þremr skipum. Þat skip, sem Ingigerðr, dóttir
Kols, var á, hljóp á sker, ok drukknaði hvert mannsbarn, sem á
var. Hálfdan snýr nú þangat, sem bardaginn hafði verit, ok var
þar miklu herfangi at skipta. Ekki fundu þeir Skúla jarl ok
fara svá heim til kastalans. Váru nú bundin sár manna ok
fluttr heim fjáraflinn. Ingigerðr fagnar þeim vel. Ok er þrjár
nætr váru liðnar, kvaddi hún þings, ok kómu þar allir þeir,
sem í kastalanum varu. Ingigerðr kom ok á þingit. Hún settist
á kné Hálfdanar ok gaf sik ok alla sína eigu honum í vald ok
fekk honum gullit, þat sem fyrr var frá sagt. "Sátt eru vit
nú, Ingigerðr," sagði Hálfdan, "ef þú segir mér, hvat þú
mæltir við móður þína, áðr en faðir minn var drepinn." - "Ek
bað, at hún skyldi láta opna skemmuna um nóttina, ok vil ek
þat nú allt bæta, sem þér þykkir at um þetta ok allt annat, en
þó munu hér í heldrum lögum hvárirtveggju hafa nokkut til síns
máls."
XXI.
KAPÍTULI.
Þessu
næst sáu þeir, hvar maðr gekk, ok kenndu menn þar Skúla jarl.
Hann var herklæddr vel. Hann gekk fyrir Hálfdán ok tók af sér
hjálminn ok mælti: "Nú er svá komit, Hálfdan, at ek vil bjóða
þér sættir ok sjálfdæmi fyrir þá hluti, sem ek hefi af brotit
við þik. Hér með vil ek bjóða þér fóstbræðralag ok gefa þér
þar með Ingigerði, fóstru mína, en ef þú vilt ekki þenna kost,
þá mun ek ekki hætta til fleiri funda við þik, ok mun þá hvárr
fara með sínu máli sem kann." - "Ekki mun þat duga," sagði
Hálfdan, "renna ok aptr at sjá. Munda ek ekki frá mörgum
tíðendum sagt hafa, þá vér Úlfkell snillingr áttumst við, ef
þú hefðir þá eigi sýnt mér drengskap." - "Aptr hefir þú nú
hann launat, sagði Skúli. Þa lagði Ingigerðr til, at þeir væri
sáttir, ok var þat þá auðsótt, ok þótti flestum mönnum þar
hvárumtveggja fara drengiliga, ok urðu menn fegnir sætt þeira.
Var nú síðan skipt herfangi, ok var þat svá mikit fé, at nú
vár sá margr fullríkr, sem fyrr hafði verit fátækr. Hálfdan
lét þá búast við brullaupi sínu, ok á meðan þat var gert, lét
Hálfdan sækia fé sitt, þat sem spellvirkjarnir öfðu, ok var
þát svá mikil fé, at fimmtán stór skip váru hlaðin af allra
handa gersemum. Hann lét ok sækja Hrifling karl ok állt hans
hýski ok gerði hann fullríkan. Hálfdan helt nú brullaupit sitt
ok bauð til öllum höfðingjum. Háfði Skúli jarl forsögn hér
fyrir, ok fór veizlan sæmiliga fram. Váru allir menn með
sæmiligum gjöfum út leystir, ok varð Hálfdan af þessu vinsæll,
svá at allir vildu honum þjóna.
XXII.
KAPÍTULI.
Þessu
næst hafði Hálfdan þing við landsmenn ok lýsti því, at herför
skyldi vera til Bjarmalands innan mánaðar. Menn tóku vel undir
þat, ok bjuggust allir af skyndingi ok kómu til Bjarinalands,
ok var Skúli jarl þar í ferð. Var þar ekki mikil móttaka.
Lögðust þeir land allt undir sik. Eðnýju, dóttur Háreks
konungs, tók Hálfdan á sitt vald. Grundi hét sonr Háreks
konungs. Hann var þá þrévetr. Hann var á fóstri með Bjartmari
jarli, syni Raknars konungs, er gera lét Raknarsslóðann. Hann
gerðist Hálfdani handgenginn. Eptir þetta bjóst Hálfdan á burt
þaðan ok heim til Aldeigjuborgar. Hafði hann þá í burt verit
fimm vetr. Urðu menn honum þar fegnir. Drottning tók vel við
dóttur sinni ok þakkaði bæði Hálfdani ok Skúla jarli, hversu
vel þeir höfðu til hennr gert.
XXIII.
KAPÍTULI.
Sigmundr
Hlöðvisson hafði þá landvörn fyrir Garðaríki, bróðir Ísgerðar
drottningar. Hann kom til móts við Hálfdan með miklu
fjölmenni, ok var honum vel fagnat. Þá lét Hálfdan þings
kveðja. Hann tók svá til máls: "Nú hefi ek hér verit í
Austrveginum sextán vetr, ok var þat hvárttveggja, at vér
kómum hér harðliga inn, enda fengum vér hér mikinn mannskaða,
ok hafa hér ýmsir aðra af baki riðit, ok munu vér þat nú at
léttu leggja, ef vér skulum vinskap saman eiga. Nú viti þér,
at sá orðrómr hefir hér á leikit, at Úlfkell snillingr hafi
átt Ingigerði, dóttur Hergeirs konungs, en þau eru nú dauð
Úlfkell ok hans kona. Því vil ek nú vita sannendi þessa máls
af Ísgerði drottningu ok Sigmundi, bróður hennar, ok Skúla
jarli, fóstbróður mínum, hvárt þessi Ingigerðr, er ek hefi
hingat flutt, er dóttir Kols eða Hergeirs konungs, því at ek
hefða ætlat mér betra kvánfang, ef kostr hefði verit, en eiga
dóttur Kols." Þá svarar Ísgerðr drottning: "Þó at vér höfum
lengi harðliga saman keypt, þá vil ek þik í engu pretta,
Hálfdan, því at þú hefir valit þér inn bezta hlut af várum
viðskiptum. Því segi ek þér, at þessi Ingigerðr er mín dóttir
ok Hergeirs konungs, sem þú hefir hingat fært, ok hún ein er
erfingi- réttr til þessa lands, ok því lýsi ek hér, at ek gef
mik ok mína dóttur ok þetta ríki Hálfdani til fullrar eignar,
ok bæti svá hvárir sinn skaða, en gjarna vilda ek vita, at
Skúli jarl hefði sæmiliga kosti, þá sem honum vel líkaði."
XXIV
KAPÍTULI.
Skúli
jarl hefr nú upp sína sögu ok sagði frá því, at hann setti Kol
höfðingja fyrir liðit ok hverninn þær nöfnur breyttu ok at þau
Ingigerðr hefðu verit sá karl ok kerling, sem flýðu undan
Hálfdani við Álaborg ok hann vildi nát hafa; segir nú sik ok
Sitt ríki í valdi Hálfdanar. Hálfdan mælti þá: "Nú er svá
komit, at lönd þessi öll lúta undir mik. Því vil ek nú birta
yðr, hversu ek vil vera láta: Ek vil gefa Skúla jarli Ísgerði
drottning ok þat ríki, sem hún á hér í Garðaríki. Ek hefi nú í
mínu valdi Bjarmaland ok Eðnýju, dóttur Háreks konungs. Þat
ríki vil ek gefa Sigmundi ok meyna þar með, ef þat er þeim
báðum viljugt."
Sigmundr lét sér þetta vel líka, ef meyjan vill því
samþykkjast, en Eðný lézt eigi framar bónorðs sér vænta, --"ok
mun mér þetta vel líka." Hálfdan sagðist mundu vitja þess
ríkis, sem hann átti í Noregi, --"ok mun þat hverjum heppnast
sem hann til borinn er." Fór þetta nú fram, at þessi brullaup
váru drukkin með mjök miklu prís, ok at þeim enduðum fóru
höfðingjarnir hverr til síns heima, en Hálfdan sat þar um
vetrinn, ok váru góðar ástir með þeim Ingigerði. Sviða inn
sókndjarfa sendu þeir austr í Kirjálabotna, ok skyldi hann
vera þar höfðingi yfir ok hafa þat ríki af Skúla jarli.
En um várit, þegar ísa leysti, safnar Hálfdan at sér bæði
skipum ok mönnum, ok bjuggust þeir Sigmundr til Bjaarmalands
ok Skúli jarl, ok tókst þeim sú ferð vel, ok lá landit laust í
þeira valdi, ok gerðist Sigmundr þar höfðingi yfir, en var þó
með Hálfdani. Skúli jarl fór heim í Álaborg, ok unnust þau
Ísgerðr drottning mikit. Þeira sonr var Hreggviðr, faðir
Ingigerðar, er Göngu-Hrólfr átti.
XXV.
KAPÍTULI.
Þat
er nú at segja af Hálfdani, at hann býst til Noregs, ok fór
Sigmundr með honum ok Oddr skrauti, bróðir hans. Þeir höfðu
frítt lið, ok er Hálfdan kom í Noreg, fögnuðu frændr hans
honum vel, ok var hann til konungs tekinn yfir Þrándheim ok
öll þau ríki, er Eysteinn konungr, faðir hans, hafði átt, ok
var hann mikill vinsældamaðr af sínum undirmönnum. Þau
Ingigerðr áttu tvá sonu. Hét annarr Þórir hjörtr, en annarr
Eysteinn glumra. Oddr skrauti gerðist landvarnarmaðr Hálfdanar
ok var inn mesti hreystimaðr. Hann fór til Íslands í elli
sinni, ok er þar mikil ætt frá honum komin.
Þessu næst kómu austan af Bjarmalandi menn Sigmundar ok sögðu,
at víkingar herjuðu á Bjarmaland ok Nógarða. Þeir höfðu drepit
Sviða inn sókndjarfa ok lagt undir sik Kirjálabotna ok mikit
af Rússlandi. En er þeir fréttu þetta Hálfdan ok Sigmundr,
söfnuðu þeir liði ok fóru austr til Bjarmalands.
XXVI.
KAPÍTULI.
Í
þenna tíma réð sá konungr fyrir Gestrekalandi ok öllum ríkjum
fyrir austan Kjöl, er Ágnarr hét. Hann átti Hildigunnu, systur
Háreks heitins Bjarmakonungs. Þau áttu tvá sonu. Hét annarr
Raknarr, en annarr Valr. Þeir váru víkingar ok lágu úti í
Dumbshafi ok herjuðu á jötna. Raknarr átti skip þat, sem
Raknarsslóði var kallaðr. Þat var tírætt at rúmatali. Þat
hefir verit mest langskip gert í Noregi annat en Ormrinn
langi. Þat var skipat allra handa illmönnum. Þar váru fimmtán
skækjusynir í hverju hálfrúmi. Raknarr lagði undir sik
Hellulands óbyggðir ok eyddi þar öllum jötnum. Valr, bróðir
hans, lá í Dumbshafi, ok er mikil saga af honum. Þeir bræðr
þóttust rétt komnir til Bjarmalands eptir Hárek, móðurbróður
sinn. Valr átti tvá sonu. Hét annarr Köttr, en annarr Kisi.
Þeir váru stórir menn ok sterkir. Valr hafði drepit Sviða ok
lagt undir sik Kirjálabotna. Hann hafði fengit svá mikit gull,
at þess kunni engi markatal, ok tók hann þat af Svaða jötni,
er bjó í fjalli því, sem Blesanergr heitir. Þat er fyrir
norðan Dumbshaf. Svaði var sonr Ása-Þórs. Valr átti sverð þat,
sem Hornhjalti hét. Þat var mjök gulli búit ok nam aldri í
höggvi stað.
Þeir Hálfdan ok Sigmundr koma nú austr til Bjarmalands ok
halda fréttuin til, hvar Valr er, ok fundu hann fyrir norðan
Gandvík, ok sló þar þegar í bardaga. Tveir menn eru nefndir
með Sigmundi. Hét annarr Haukr, en annarr Gaukr. Þeir váru
stafnbúar á skipi hans. Agnarr, sonr Raknars, lagði skipi sínu
á mót Hálfdani, ok váru þeirá viðskipti allhraustlig. Þeir
Haukr ok Gaukr léku lausir við ok lögðu at þeim skipum, sem
yzt váru, ok hruðu þau öll. Valr hljóp upp á skip til
Sigmundar ok þeir Köttr ok Kisi ineð honum, ok ruddust um
fast. Valr hjó til Sigmundar ok klauf fyrir honum allan
skjöldinn. Sverðit kom á fótinn utarliga ok tók af tvær
tærnar. Sigmundr hjó á móti. Valr hafði gylldan hjálm, ok kom
sverðit í hann ok stökk í sundr hjöltunum. Valr var þá búinn
til höggs ok stóð keikr. Sigmundr hljóp á hann ok hratt honum
á bak aptr út yfir borðit, ok fór hann niðr til grunna. En er
hann kom upp or kafinu, drógu menn hans hann upp í eitt skip.
Þeir hrukku nú ofan af skipinu Köttr ok Kisi. En er þeir kómu
í sitt skip, þá lagði at þeim Oddr skrauti ok Gaukr ok Haukr,
ok varð þar hörð sókn með þeim. En með því at Valr var upp
gefinn, þá flýðu þeir einskipa, en Oddr lagði eptir þeim ok
elti þá til lands, þar sem á mikil fell af björgum ofan ok
fram í sjó. Valr var í ferð með þeim. Hann greip upp
gullkistur tvær. Þær váru svá þungar, at tveir menn höfðu nóg
at bera þær. Oddr hljóp eptir honum, en er þeir kómu at
fossinum, steypti Valr sér ofan í hann, ok skildi svá með
þeim. Þá kómu þeir at Köttr ok Kisi, Gaukr ok Haukr, ok sem
þeir kómu at fossinum, þá greip Köttr Hauk, en Kisi Gauk, ok
steyptust með þá ofan í fossinn ok drápu þá báða. Hellir stórr
var undir fossinum, ok köfuðu þeir feðgar þangat ok lögðust á
gullit ok urðu at flugdrekum ok höfðu hjálma á höfðum, en
sverð undir bægslum, ok lágu þeir þar, til þess at Gull-Þórir
vann fossinn. Sneri Oddr þá aptr einn saman. Þeir Hálfdan ok
Sigmundr höfðu þá drepit alla víkinga, en Agnarr flýði
einskipa. Hann kom til Hálogalands ok var inn mesti
spellvirki. Hann dró saman fé mikit, ok at síðustu gerði hann
sér haug mikinn ok gekk þar í kvikr, sem faðir hans hafði
gert, með alla skipshöfn sína ok trylldist á fénu.
XXVII
KAPÍTULI
Þeir
Hálfdan ok Sigmundr fóru nú heim til Bjarmalands, ok settist
Sigmundr þar at ríki sínu, en Hálfdan fór til Noregs, ok er
mikil saga frá honum. Hann varð ellidauðr ok svá Ingigerðr
drottning, ok er margt stórmenni frá þeim komit í Noregi ok
Orkneyjum. Ok lúkum vér þar þessi frásögu, ok sitið í frið.