1.
kafli
Haraldur
hinn hárfagri son Hálfdanar svarta var þá einvaldskonungur
yfir Noregi er saga þessi gerðist. Hann tók ungur konungdóm.
Haraldur var allra manna vitrastur og vel búinn að íþróttum
öllum þeim er konunglegri tign byrjaði. Konungur hafði marga
hirð um sig og valdi þar til ágæta menn þá sem reyndir voru að
harðfengi og mörgum frægðarverkum. Og sem konungur girntist að
hafa með sér hið besta mannval, svo voru þeir og betur haldnir
en nokkurir menn aðrir í því landi því að konungur sparði
hvorki við þá fé né fullting ef þeir kunnu til að gæta. En
eigi var hitt þó með minna móti að þeim þreifst öngum er í
móti gerðu hans vilja. Sumir urðu landflæmdir en sumir
drepnir. Kastaði konungur þá sinni eign á allt það er þeir
áttu eftir en margir mikils háttar menn flýðu úr Noregi og
þoldu eigi álögur konungs, þeir sem voru af stórum ættum, og
vildu heldur fyrirláta óðul sín og frændur og vini en liggja
undir þrælkan og ánauðaroki konungs og leituðu mjög til ýmissa
landa.
Um
hans daga byggðist mjög Ísland því að þangað leituðu margir
þeir sem eigi þoldu ríki Haralds konungs.
2. kafli
Þórir
hét jarl er ríki átti að ráða í Noregi. Hann var ágætur maður
og kvæntur. Hann hafði fengið ágæta konu. Jarl ól við konu
sinni eina dóttur barna er Ólöf hét. Hún var þegar á unga
aldri furðu kurteis. Hún var allra kvenna fríðust sköpuð
þeirra er þá voru í Noregi og því var lengt nafn hennar og var
hún kölluð Ólöf geisli.
Jarl
unni mikið dóttur sinni og var svo vandlátur um hana að enginn
karlmaður mátti tala við hana. Jarl lét gera henni eina
skemmu. Það hús lét hann vanda mjög að allri smíð. Skemman var
víða grafin og gagnskorin og rennt gulli í skurðina. Þetta
herbergi var þakið blýi og steint allt innan. Skíðgarður hár
var um skemmuna og læst grindhlið með sterkum járnhurðum. Ekki
var þetta hús miður vandað utan en innan. Þessa skemmu byggði
jarlsdóttir og hennar þjónustukonur.
Jarl
sendir og eftir þeim konum sem hann vissi kurteisastar og
lætur kenna dóttur sinni allar þær kvenlegar listir er
burðugum konum byrjaði að kunna og það hugsaði jarl sem honum
gafst að svo skyldi hans dóttir bera af öllum konum hannyrðir
sem hún var hverri þeirra fríðari.
En
þegar hún hafði aldur til þá völdust til margir ágætir menn að
biðja hennar en jarl var mjög kostvandur fyrir hennar hönd og
kom sá engi að hann vildi hana gifta. Vísaði hann þeim frá með
hæversklegum orðum. Öngvan smáði hún með sínum orðum eða
gerðum og leið svo fram um jarlsdóttur að hún hafði
almannalof.
3. kafli
Nú
skal nefna fleiri menn til sögunnar. Ketill er maður nefndur.
Hann átti að ráða fyrir Raumaríki. Hann var mikilhæfur maður,
ríkur að auðæfum, vitur og vinsæll.
Ketill
var kvongaður og hét Ingibjörg kona hans og var hún af dýrum
ættum. Þau áttu tvo sonu. Hét annar Gunnlaugur en annar
Sigurður. Þeir bræður áttu kenningarnafn. Var Gunnlaugur
kallaður ofláti en Sigurður spaki. Ketill lét kenna sonum
sínum allar þær íþróttir sem þá voru tíðar að nema því, að
Ketill var betur búinn að íþróttum en flestir menn aðrir. Þeir
héldu sér leiksveina og gáfu þeim gull og aðra góða gripi.
Riðu þeir bræður jafnan út með sína menn að skjóta dýr og
fugla því að þeir voru hinir mestu atgervismenn.
Ketill
bóndi var hinn mesti bardagamaður. Hann hafði áttar fjórar og
tuttugu hólmgöngur og hafði í öllum sigur. Vingott var með
þeim Haraldi konungi. Ketill var málamaður svo mikill að
aldrei átti hann því máli að skipta að hann ynni eigi við
hvern sem hann átti að skipta því að þegar hann tók að tala þá
þótti svo sem hann talaði. Konungur bauð Katli að taka hærri
nafnbót og sagði honum það vel sóma bæði sakir ríkdóms og
margra hluta annarra en Ketill vildi það eigi, sagðist heldur
vildu vera einfaldur bóndi og halda sig til jafns við þá sem
meiri nafnbætur hefðu. Ketill unni svo mikið konu sinni að
hann mátti hennar ekki mein vita. Leið svo fram um tíma.
4. kafli
Svo
bar til einn tíma að Haraldur konungur bauð út leiðangri og
ætlaði suður með landi og vandaði hann þá ferð bæði að skipum
og mönnum. Ketill fékk til sonu sína að fylgja konungi og með
þeim mart frítt lið en sjálfur hann sat heima því að hann var
þá hniginn að aldri.
Og
þegar konungur var búinn siglir hann suður með landi. En er
hann kom suður á Rogaland réð þar fyrir jarl sá er Eiríkur
hét. Hann var mikill höfðingi og vinsæll af sínum mönnum. En
er hann fréttir tilkomu konungs lét hann búa fagra veislu og
til þeirrar veislu býður hann konungi með öllu liði sínu og
það þá konungur og gekk á land með lið sitt en jarl leiddi
konung heim með allri hirð sinni til hallar með allra handa
hljóðfærum, með söngum og strengleikum og alls konar skemmtan
er til kunni að fá. Með þessum fagnaði leiddi jarl konung í
sína höll, setjandi hann í hásæti og var þar hin fegursta
veisla og var konungur hinn kátasti og allir hans menn því að
jarl sparði ekki af að veita konungi með blíðu. Var þá hinn
besti drykkur fram borinn og urðu menn skjótt drukknir.
Konungur
setti þá sonu Ketils jafnan nærri sér og höfðu þeir mikil
metorð af konungi. Jarl stóð frammi fyrir konungi sjálfur og
þjónaði að konungs borði. Efldist þá mikil gleði í höllinni.
Skipaði konungur þeim bræðrum að skenkja en hann setti jarl í
hásæti hjá sér. En þeir bræður gerðu þegar sem konungur bauð
og fengu þar mikla virðing fyrir sína hæversku.
Og
sem borð voru uppi lætur jarl fram bera góða gripi er hann
valdi konungi og hans mönnum öllum. Þá gaf hann nokkura
sæmilega gripi. Og að enduðum gjöfum lét jarl fram bera eina
hörpu. Annar hvor hennar strengur var með gull en annar hvor
með silfur. Var þetta smíði hið virðulegasta. Konungur
seildist móti og tók að slá en þessi harpa bar svo mikið hljóð
að allir undruðust og þóttust eigi fyrr slíkt heyrt hafa.
Þá
mælti jarl: "Það vildi eg herra að þér gengjuð með mér að
skemmta yður. Vil eg sýna yður alla eigu mína úti og inni,
akra og aldingarða."
Konungur
gerði sem jarl beiddi og gekk til og sá og leist vel upp á.
Þeir gengu þá að einum eplagarði. Þar stóð einn fagur lundur
en undir þeim lundi léku þrír piltar. Þeir voru allvænlegir og
bar þó einn af öllum. Þeir sátu að tafli og léku tveir til
jafns við einn. Þá þóttust þeir varhluta verða og rótuðu
taflinu. Þá þykktist sá við er betur gekk og sló sinn pústur
hvorn þeirra. Síðan réðust þeir á og glímdu og voru tveir í
móti einum og skakkaði eigi minna um glímuna en um
taflbrögðin. Þá bað jarl þá hætta og vera sátta og svo gerðu
þeir og tefldu síðan sem áður.
Konungur
og hans fylgd fór heim til hallar og settust í sæti sín. Það
var auðfundið á konungi að honum fannst mikið um hinn unga
mann og fréttir jarl að hvað sveinum þetta hefði verið.
"Þeir
eru synir mínir," segir jarl.
"Eiga
þeir eina móður?" segir konungur.
"Eigi
er það," segir jarl.
Þá
fréttir konungur að: "Hvað heita sveinar þessir?"
Jarl
svarar: "Sigmundur og Helgi, Þorgrímur hinn þriðji og er hann
frilluborinn."
En
litlu síðar komu þeir bræður í höllina allir. Gekk Þorgrímur
síðast því að svo var um önnur metorð þeirra að hann var
minnst metinn.
Jarl
kallar þá sveinana og bað þá ganga fyrir konung. Þeir gerðu
svo og kvöddu konung. En er þeir komu fyrir konung þá tók
Þorgrímur sinni hendi hvorn þeirra bræðra og veik þeim frá sér
og gekk fram á millum þeirra og sté upp á fótskörina og kvaddi
konung og hvarf til hans en konungur tók sveininn brosandi og
setti hann niður hjá sér og frétti hann að móðurætt sinni. En
hann kveðst vera systurson Þóris hersis úr Sogni. Konungur
renndi gullhring af hendi sér og gaf Þorgrími. Síðan gekk
Þorgrímur aftur til bræðra sinna.
En
veislan stóð með hinni mestu sæmd allt þar til er konungur
sagðist vildu í brott "en sakir stórmennsku þeirrar er þú
hefir mér veitt þá skaltu kjósa þér sjálfur laun fyrir."
Jarl
varð glaður við þetta og bað að konungur mundi taka að sér
Þorgrím son sinn og segir sér það þykja peningum betra "því að
öll sú gerð er þér gerið mér þá þykir mér sú miklu betri er
þér gerið honum. Vildi eg og því að hann færi til yðvar að eg
ann honum mest allra sona minna."
En
konungur játar því.
Síðan
fer konungur í burt og Þorgrímur með honum. Var hann þegar
hinn auðmjúkasti í allri þjónustu við konung og öfunduðu hann
þegar margir menn konungs.
5. kafli
Einn
tíma er þess getið að konungur fór að veislum til þess manns
er Sigurður hét. Þessi veisla var vönduð mjög að öllum föngum.
Konungur skipar Þorgrími að standa frammi um daginn að skenkja
sér og sínum vildarmönnum. Þótti hans mönnum mörgum það við
of, hversu konungur lagði mikið til Þorgríms í allri virðingu.
Sigurður
átti frænda einn er Grímur hét. Hann var ríkur maður að
peningum. Hann var metnaðarmaður svo mikill að honum þótti
flestallt lágt hjá sér. Hann var í veislu þessi og skipaði
öndugi á hinn æðra bekk.
Þorgrímur
þjónaði um daginn og þá er Þorgrímur bar eitt stórt drykkjuker
fyrir Grím þá stöplaðist út af kerinu því að Þorgrímur drap
við fæti og kom á klæði Gríms. Hann varð illa við og hljóp upp
með stóryrðum og kvað það auðséð að pútuson væri vanari að
geyma svína og gefa þeim soð að drekka en þjóna nokkurum
dugandi mönnum. Þorgrímur reiddist orðum hans og brá sverði og
lagði í gegnum hann. Drógu menn hann undan borðum dauðan.
Sigurður kallaði á sína menn og bað þá standa upp og hafa
hendur á Þorgrími.
Konungur
mælti: "Ger eigi svo Sigurður. Grímur mælti til óhelgis sér en
eg vil bæta manninn fullum bótum ef þú vilt að eg skipti sem
eg vil því að svo mun best haldast okkart vinfengi."
Varð
svo að vera sem konungur vildi og galt konungur þar allt féið
svo að Sigurði líkaði allt vel. Leið nú af veislan og varð
ekki til tíðinda fleira. Fór konungur heimleiðis.
Konungur
bauð til sín stórmenni mörgu. Fyrstum bauð hann Þóri jarli og
Katli bónda af Raumaríki. Var hann orðinn konulaus því að kona
hans var þá önduð af sængurför og fæddi dóttur áður og hét
Ingibjörg eftir móður sinni. Og síðan býður konungur múg og
margmenni því að ekki skorti það er hafa þurfti. Komu menn
eftir því sem boðið var til veislunnar. Fór Ólöf geisli til
veislunnar með föður sínum. Var nú skipað mönnum í sæti og
borinn drykkur ágætur. Þorgrímur gekk um beina og fannst
mönnum mikið um hversu gildur maður og sæmilegur hann var.
Hann var sæmilega klæddur því að konungur lagði mikla virðing
á hann og þótti það mörgum hans mönnum við of og lögðu mikla
þykkju á Þorgrím þar fyrir. Lengt var nafn hans og var
kallaður Þorgrímur prúði.
En
er Þorgrímur sá Ólöfu, lagði hann þegar ástarhug til hennar og
svo fór henni til hans að hún unni honum og fundu það þó ekki
aðrir menn. En þegar þau gátu fengið sér stund til þá bar
saman fundi þeirra og féll þar hvorutveggju vel í skap. Spurði
Þorgrímur hversu hún mundi svara ef hann bæði hennar en hún
kvað engi mótmæli af sinni hendi ef faðir hennar vildi. Og að
liðinni veislunni hóf Þorgrímur upp bónorð sitt og bað Ólafar
geisla. Tók Þórir jarl því ekki fljótt og skildu við svo búið.
6. kafli
Nokkuru
síðar kom Þorgrímur að máli við konung og bað hann gefa sér
orlof að finna Þóri jarl en konungur veitti honum það. En er
Þorgrímur kom til Þóris jarls var honum þar vel fagnað. Hóf
Þorgrímur þá enn upp bónorðið og vildi nú til staðins vita
hver svör jarl mundi veita en jarl sagðist eigi mundu gifta
honum dóttur sína. Var Þorgrímur þar þrjár nætur og féll vel á
með þeim Ólöfu og segja það nokkurir menn að þá hafi þau
bundið sitt eiginorð. Fór Þorgrímur þá aftur til konungs að
sinni.
Fór
hann nú í hernað og var þá fulltíða að aldri. Lá hann í
hernaði um sumarið og þótti allra manna röskvastur í öllum
mannraunum. Bæði aflaði hann í þessari ferð fjár og frama.
Það
var nú þessu næst að Ketill af Raumaríki var riðinn til Þóris
jarls við þrjá tigu manna. Þar var þá og Haraldur konungur að
veislu. Ketill hóf þá upp bónorð sitt og biður Ólafar geisla
sér til handa og með fulltingi konungs þá giftir Þórir jarl
Ólöfu dóttur sína Katli. Lagði Ólöf þar ekki jáyrði til né
samþykki.
Og
er kaupið skyldi fram fara þá kvað Ólöf vísu þessa:
Veit
eg að gullhrings gætir
glaðr
kveðr betr en aðrir.
Sá
mun hljómr í heimi
hauklanda
mér granda.
Engi
er hirðir hringa
hvítr
svo að eg til líti.
Einum
vann eg eiða.
Ann
eg vel björtum manni.
Flestir
höfðu það fyrir satt að Ólöf mundi heldur viljað átt hafa
Þorgrím en þó varð svo að vera. Var nú ákveðið brúðlaupið, nær
það skyldi vera. Átti það að vera að veturnóttum heima hjá
Þóri jarli. Líður nú af sumarið.
Um
haustið kom Þorgrímur úr hernaði. Fréttir hann að Ólöf var
gift. Fór hann þegar á konungs fund að biðja hann liðveislu að
ná konunni hvort Þóri jarli líkaði betur eða verr og þeim
Katli. En konungur skarst undan allri liðveislu við Þorgrím,
sagði Ketil vera sinn hinn besta vin.
"Ráð
vil eg leggja til með þér," segir konungur, "að þú deilir eigi
kappi við Ketil. Vil eg biðja Ingibjargar dóttur hans þér til
handa og sættist svo heilum sáttum."
Þorgrímur
kveðst það eigi vilja gera: "Vil eg halda orð mín og eiða er
við Ólöf höfum bundið með okkur. Ætla eg mér annaðhvort hana
að eiga ella öngva aðra. Viljið þér og ekki mig til styrkja þá
mun eg ekki lengur yður þjóna."
Konungur
segir hann því ráða mundu "en er það líkast að ekki sé þinn
heiður í öðrum stað meiri en með mér."
Síðan
tók Þorgrímur orlof af konungi. Gaf konungur Þorgrími
gullhring að skilnaði þann er stóð mörk. Fór hann síðan til
sinna manna. Þá voru þrjár nætur til þess er brúðlaupið mundi
verða.
Gengur
Þorgrímur þá á land einn saman sinna manna og þar til er hann
kemur í garðinn Þóris jarls. Það var í þann tíma er brúðurin
var á bekk sett og öll drykkjustofan alskipuð af mönnum og
konungur í hásæti og var veislan hin besta. Þorgrímur gekk inn
í drykkjustofuna og á mitt gólfið og stendur þar. Svo voru
mörg ljós í stofunni að hvergi bar skugga á. Allir menn þekktu
Þorgrím og var hann þó mörgum enginn aufúsugestur.
Þorgrímur
mælti: "Hefir þú Ketill keypt Ólöfu?"
Ketill
kvað það satt vera.
"Var
það nokkuð með hennar ráði gert?" segir Þorgrímur.
"Eg
ætlaði að Þórir jarl mundi sjálfur eiga að ráða dóttur sinni,"
segir Ketill, "og mundi það kaup löglegt vera sem hann gerði."
Þorgrímur
segir: "Það segi eg að við Ólöf höfum eiða bundið að hún
skyldi öngvan mann eiga nema mig og segi hún hvort eigi er
svo."
En
Ólöf kvað það satt.
"Þá
þykist eg eiga konuna," segir Þorgrímur.
"Hana
skaltu aldrei fá," segir Ketill, "og hefi eg deilt kappi við
þér meiri menn og haldið þó meira en þeir."
Þorgrímur
mælti: "Þá þykist eg sjá að þú gerir þetta í konungs trausti
og sakir þess þá býð eg þér á hólm og berjumst við og eigi sá
konuna er annan vinnur á hólmi."
"Þess
ætla eg að njóta að eg er mannfleiri en þú," segir Ketill.
Og
sem þeir höfðu þetta að tala bar svo við að öll ljósin
slokknuðu í stofunni. Var þá upphlaup mikið og hrundningar. En
er ljósið kom var brúðurin horfin og svo Þorgrímur. Þóttust nú
allir vita að hann mundi þessu valda. Var það og satt að
Þorgrímur hafði tekið brúðina og bar hana til skips. Menn hans
höfðu um búist eftir því sem hann hafði skipað fyrir svo að
þeir voru búnir til hafs. Vinda þeir nú upp segl sín þegar að
Þorgrímur var búinn því að vindur stóð af landi.
Þá
var landnámatími sem mestur á Íslandi. Þóttist Þorgrímur vita
að hann mundi eigi geta haldið sig í Noregi eftir þetta verk.
Fýstist hann þá til Íslands. Létu þeir í haf og fengu byri
góða og voru skamma stund úti, komu við Snæfellsnes og tóku
land í Hraunhöfn.
Spurði
konungur og jarl til ferða Þorgríms og þóttist Ketill hafa
fengið hina mestu sneypu, misst konuna en þótti óvíst hvort
hann gæti þetta nokkuð við Þorgrím rétt eða eigi. Konungur
gerði Þorgrím útlægan fyrir þetta verk af atgangi Ketils.
Hverfum
hér frá að sinni.
7. kafli
Hólmkell
hét maður. Hann bjó á Fossi á Snæfellsnesi við Hólmkelsá. Hann
átti þá konu er Þorbjörg hét. Hann átti tvo sonu með henni.
Hét annar Jökull en annar Einar. Hólmkell var Álfarinsson
Valasonar. Bróðir hans var Ingjaldur að Ingjaldshvoli og
Höskuldur að Höskuldsstöðum og Goti á Gotalæk.
Þorgrímur
hinn prúði keypti land að Ingjaldshvoli en Ingjaldur fór
kaupferðum í annan stað og kemur hann ekki við þessa sögu.
Þorgrímur gerðist brátt höfðingi mikill og hinn mesti
risnarmaður. Þeir gerðust vinir miklir og Hólmkell að Fossi.
Það
er sagt að Þorgrímur gerði brúðlaup til Ólafar. Hinn næsta
vetur er þau bjuggu að Ingjaldshvoli fæddi Ólöf barn og var
það sveinn og var nefndur Trausti. Vetri síðar fæddi Ólöf
annan svein og var sá Víglundur nefndur. Hann var snemma bæði
mikill og vænn. Og á því sama ári fæddi Þorbjörg meybarn og
var nefnd Ketilríður. Þau voru jafngömul og Víglundur en
Trausti vetri eldri. Þau eru upp fædd í héraðinu og var það
allra manna mál að eigi karl né kona fæddist fegri upp og að
öllu kurteisari í sveitum en þau Víglundur og Ketilríður.
Hólmkell unni dóttur sinni mikið svo að hann mátti ekki í móti
henni láta en Þorbjörg munum minna.
Þá
er Víglundur var tíu vetra en Trausti ellefu voru öngvir þar í
sveitum jafnsterkir og var Víglundur sterkari. Þar fóru eftir
aðrar þeirra listir enda sparði Þorgrímur ekki af að kenna
sonum sínum.
Öngvar
hannyrðir vildi Þorbjörg að Fossi kenna dóttur sinni. Það
þótti Hólmkeli bónda mikill skaði, tekur síðan það ráð að hann
ríður til Ingjaldshvols með dóttur sína. Fagnar Þorgrímur
honum vel því að vinátta mikil var með þeim. Leitaði Hólmkell
þangað fósturs dóttur sinni til Ólafar að hún kenndi henni
hannyrðir því að Ólöf var kölluð best mennt allra kvenna á
Íslandi. Tók hún og fegin við henni og lagði við hana
ástfóstur. Þá átti hún Ólöf og unga dóttur er Helga hét. Var
hún vetri yngri en Ketilríður. Löðuðust þau öll saman með
gleði og skemmtan þessir ungu menn. En að hverju gamni sem þau
voru hlotnaðist svo til jafnan að þau voru sér, Víglundur og
Ketilríður, en þau systkin sér, Trausti og Helga. Festi nú
hvort þeirra Víglundar og Ketilríðar mikla ást til annars.
Töluðu það og margir að það þætti jafnræði fyrir flestra hluta
sakir. Það var jafnan er þau voru bæði saman að hvorki gáði
annars en horfa upp á annað.
Talaði
Víglundur það einn tíma að hann vildi að þau byndu sína ást
með fastmælum en Ketilríður gaf sér fátt að: "Eru þar," segir
hún, "margir hlutir í móti. Það fyrst að þér megi þetta ekki í
hug vera er þú ert fulltíða. Verðið þér jafnan hverflyndir
karlmenn um slíka hluti. Þá er annað að mér stendur það ekki,
enda vil eg það ekki, að fara eigi ráðum föður míns fram. En
það hið þriðja að fyrir má bíta að eg sé mín eigi ráðandi og
veit eg að þar ganga mest að ráð móður minnar. Hefir hún lítið
ástríki á mér. En öngvan veit eg þann að eg vildi heldur eiga
en þig ef eg skyldi ráða en hitt segir mér hugur um að þar
muni meinbugir stórir við liggja hversu sem að lyktum gengur."
Oft
kom Víglundur á þetta mál við Ketilríði en hún svarar æ hinu
sama en þó segja menn að þau muni eiðum hafa bundið sitt
eiginorð.
8. kafli
Nú
er þar til að taka sem þeir bræður, Jökull og Einar, gerðust
mjög óspakir í héraðinu. Gengu þeir mjög fótspor móður sinnar
um slíka hluti en Hólmkeli var það leitt og gat þó ekki að
gert. Verða þeir mjög óvinsælir sakir síns framferðis.
Þeir
bræður áttu einn graðan hest, brúnan að lit. Hann var mjög
ólmur. Hverjum hesti renndi hann sem honum var við att. Hann
hafði vígtenn svo stórar að þær voru öngum hesttönnum líkar.
Víglundur
átti og graðan hest, fífilbleikan að lit, hesta bestur og
fegurstur. Hann hafði mikil mæti á hestinum.
Þorgrímur
hinn prúði átti tvö yxn brandkrossótt að lit. Beinslitur var á
hornum þeirra. Honum þótti yxnin góð.
Það
var einn tíma að Einar kom að máli við móður sína: "Illa þykir
mér að Þorgrímur hinn prúði hefir svo mikil metorð hér í
héraðinu. Ætla eg að vita ef eg komist á muni við Ólöfu konu
hans. Mundi þá vera annaðhvort að hann mundi leita að hefna
eða metnaður hans mundi lægjast og er þó óvíst þó að hann
leiti að hefna að hann beri hærra hlut."
Hún
kvað þetta vera vel mælt og nærri sínu skapi.
Og
einnhvern dag er Þorgrímur var heiman farinn að erindum sínum
reið Einar til Ingjaldshvols og Jökull bróðir hans með honum.
Ólöf húsfreyja hafði það boðið einni heimakonu sinni að hvern
morgun skyldi hún læsa karldyrum er karlmenn færu til verks
síns og svo gerði hún. Þenna morgun komu þeir nú að bænum og
verður heimakona vör við og gengur til svefnhúss Ólafar og
segir henni að þeir Fossverjar eru komnir.
Stendur
hún þá upp skjótt og klæðir sig og gengur til saumstofu sinnar
og setur þar niður griðkonu sína og leggur yfir hana möttul
sinn og mælti: "Bregst þú ekki ókunnig við þótt Einar ætli mig
þig en eg skal svo til sjá að þú fáir öngva skömm af honum."
Aðra
heimakonu sendi hún til dyranna því að ekki var karlmanna
heima. Einar spurði hvar Ólöf væri en hún sagði hana vera í
saumstofu sinni. Þangað snýr Einar og þeir bræður báðir. En er
þeir komu í stofu sáu þeir að Ólöf sat á palli. Settist Einar
niður hjá henni og talaði við hana. Í þessu kom maður í
stofuna bláklæddur og hélt á brugðnu sverði. Maðurinn var ekki
stór vexti en allreiðuglegur var hann. Þeir spurðu hann að
nafni en hann nefndist Óttar. Ekki þekktu þeir þenna mann en
þó stóð þeim nokkur ótti af þessum manni.
Hann
tók til orða: "Út er að ganga og fagna Þorgrími bónda því að
hann ríður að garði."
Þeir
spretta upp báðir og ganga út og sjá hvar bóndi fer við mikinn
flokk manna. Stökkva þeir á bak og riðu í burt og heim. En
reyndar var þetta búsmali heim rekinn en hinn bláklæddi maður
var Ólöf sjálf.
En
er Fossverjar vissu það þóttust þeir hafa farið mikla
smánarferð. Vex nú af nýju mikill óþokki þeirra í millum. En
er Þorgrímur bóndi kom heim sagði Ólöf honum allt hversu farið
hafði.
Þorgrímur
mælti þá: "Ekki skulum við okkur að þessu gefa sakir Hólmkels
vinar míns með því að Einar kom ekki sínum vilja fram."
9. kafli
Það
var einn dag er þeir bræður Jökull og Einar riðu til
Ingjaldshvols. Þeir voru allir heima feðgar og úti staddir.
Jökull spurði hvort Víglundur vill gefa honum hestinn hinn
fífilbleika. Víglundur kveðst ekki ráðinn í því. Jökull kvað
fornmannlega við orðið en Víglundur kvað ekki verða farið að
því.
"Þá
muntu vilja etja við mig hestunum."
"Það
þykir mér mega," segir Víglundur.
"Þá
þykir mér betur en gefinn," segir Jökull.
"Mun
það eigi fara sem má?" segir Víglundur.
Kveða
þeir á dag nær vera skal hestaatið.
En
er sú stund kom er hestum skal etja þá var fram leiddur
Brúnninn þeirra bræðra og lætur hann ógurlega. Þeir bjuggust
og til bræður báðir að fylgja honum. Því næst kom fram
Bleikurinn Víglundar en þegar er hann kom í hringinn þá
snerist hann í kringlu allt þar til er hann hóf upp báða fætur
hina fyrri og setti framan á snoppu Brúns svo að úr honum
hrutu allar vígtennurnar. Síðan lagði hann að tennurnar sínar
og náði afturhuppinum á Brún og reif þar á hol. Datt Brúnn
síðan niður dauður og er Fossverjar sáu það hlupu þeir til
vopna og svo hvorirtveggju og börðust þar til er þeir
Þorgrímur og Hólmkell gátu skilið þá og var þá fallinn einn
maður af Víglundi en tveir af þeim Jökli og skildu við svo
búið.
Enn
hélst vinátta með þeim Þorgrími og Hólmkeli sem áður. Spurði
hann og að kært var með þeim Víglundi og Ketilríði og meinaði
hann það ekki en Þorbjörgu og sonum hennar þótti það mjög illa
vera.
Liðu
nú svo fram stundir að það var allra manna mál að öngvir menn
væru jafnvænir sem þau Víglundur og Ketilríður á Íslandi þeim
samtíða sakir lista og kurteisi.
10. kafli
Einn
tíma er þess getið að þeir bræður Jökull og Einar fóru heiman
frá Fossi um nótt, hún var þá björt, og fram á afrétt sem
hesturinn sá hinn fífilbleiki er Víglundur átti stóð í. Þeir
komu til hrossanna og vildu reka heim en það gekk þeim með
öngu móti. Svo varði þeim hesturinn að þeir gátu hvergi rekið
hrossin. En þeir höfðu ætlað að reka hrossin öll í langreið
með hestinum. En er þeir gátu eigi það gert urðu þeir harðla
reiðir og sóttu að hestinum með vopnum og vildu drepa hann en
hesturinn varðist með tönnum og fótum svo rammlega að það var
lengi nætur að þeir gátu ekki að gert en það varð um síðir að
þeir komu á hann spjótalögum og drápu hann svo. En er það var
gert nenntu þeir ekki að reka heim hrossin því að þeim þótti
sem þá mundi víst verða að þeir höfðu drepið hestinn en þeir
vildu leyna og drógu hann ofan fyrir einn klett til þess að
það væri ætlað að hann hefði þar ofan fyrir dottið sjálfur.
Fóru þeir síðan heim og létu sem ekki hefði í gerst.
Nokkuru
síðar fóru þeir bræður Jökull og Einar í afrétt þá er
Þorgrímur hinn prúði átti og geldneyti hans gengu í. Þar gengu
í fimm tigir uxa í flokki er Þorgrímur átti. Þar þekktu þeir
Brandkrossana hina góðu, tóku þá og slógu við togi og leiddu
heim til Foss og drápu af báða og gengu til og festu upp síðan
í útibúri. Þetta var nátt eina. Höfðu þeir og lokið þessu
starfi áður en heimamenn stóðu upp. Allt vissi móðir þeirra
þetta með þeim og var heldur tasvíg að starfinu með þeim sonum
sínum.
11. kafli
Nú
er þar til að taka er þeir bræður, Víglundur og Trausti, gengu
einn dag til hrossa sinna og er þeir komu í afréttina til
hrossanna þá sakna þeir hestsins og leituðu víða og fundu hann
um síðir undir einum klett stórum, dauðan. Finna þeir á honum
stór sár og mörg. Hafði hann verið lagður á hol. Þóttust þeir
Víglundur vita að þeir Fossverjar mundu gert hafa. Gengu þeir
bræður heim og sögðu að hestur þeirra var dauður og Fossverjar
mundu gert hafa.
Þorgrímur
bað þá láta vera kyrrt: "Hafa þeir misst sinn hest áður. Mun
yður og nokkuð til verða annað ef svo fer sem eg ætla þótt
þetta líði um."
Létu
þeir þá kyrrt fyrst að sinni.
Eigi
löngu síðar var sagt Þorgrími að í burtu væru uxar hans hinir
góðu, Brandkrossarnir, þeir sem hann hafði mest mæti á, og það
með að menn hugðu af mannavöldum vera. Þorgrímur gaf sér fátt
um þetta en sagði þó meiri von að þjófar mundu liggja úti á
fjöllum þeir sem slíku yllu. Lét hann ekki leita uxanna.
Spyrst
nú þetta víða og þykir mönnum þeir á Ingjaldshvoli verða fyrir
miklum sköðum. Þorbjörg að Fossi hefir þetta í miklum
fleymingi. Hún lætur neyta sláturuxanna. En er Hólmkell bóndi
verður þess var hvar uxarnir eru niður komnir er Þorgrímur
bóndi átti, tekur hann einn dag hest sinn og ríður til
Ingjaldshvols. En er hann finnur Þorgrím bónda, segir Hólmkell
honum að hann hyggur að þar muni niður komnir uxar hans hinir
góðu hjá honum og synir hans muni valda.
"Vil
eg," segir hann, "lúka verð fyrir uxana svo mikið sem þú vilt
sjálfur hafa ef þú sækir þá eigi saksóknum."
Þorgrímur
segir að svo skyldi vera. Tók hann þá svo mikla peninga sem
honum vel líkaði og skildu þeir Hólmkell og Þorgrímur með
mikilli vináttu.
12. kafli
Kjölvör
hét kona er bjó í Hraunskarði. Hún var fjölkunnig mjög og að
öllu illa fallin, harðla óvinsæl við alþýðu manna. Mikil
vinátta var með þeim Þorbjörgu að Fossi.
Þau
mæðgin öll saman, Þorbjörg, Jökull og Einar, keyptu að
Kjölvöru og gáfu henni til hundrað silfurs að hún skyldi
fyrirkoma þeim bræðrum Víglundi og Trausta með einhverjum
gerningum eftir því sem hún sæi ráð til því að þeim lék hin
mesta öfund á þeim en höfðu spurt hver kærleikur var með þeim
Víglundi og Ketilríði, en fyrirmundu þeim að njótast sem síðan
gaf raun á. En þau unnust því heitara með leynilegri ást og
fólginni elsku þeim í brjósti þegar í fyrstu er þau voru
uppvaxandi svo að rætur elskunnar og uppvöxtur ástarinnar er
aldrei varð upprættur úr þeirra hjörtum eftir því sem náttúra
er amorsins, að eldur yndisins og logi elskunnar brennur því
heitara og sækir því meir brjóst og hjörtu mannanna saman sem
fleiri vilja þeim meina og stærri skorður við settar þeirra
vandamanna er áður hefir ást og elska saman fallið þeirra á
millum sem nú þessara manna, Víglundar og Ketilríðar, því að
þau unnust alla ævi svo heitt meðan þau lifðu bæði að hvorki
mátti af öðru sjá þaðan af er þau sáust fyrsta ef þau skyldu
eftir því gera sem hugir þeirra stóðu til.
Maður
hét Björn. Hann var heimamaður Þorgríms prúða. Hann var
sjógarpur svo mikill að honum þótti ekki veður ófært á sjó að
fara. Kveðst hann aldrei hirða um glettingsbáru. Hann hafði
komið út með Þorgrími og hafði þá iðju að hann var fyrir
skipum hans en þá var fiskgangur mikill á nesinu. Aldrei reri
hann við fleiri menn en við þriðja mann og hafði þó röskvan
teinæring.
Það
bar til að liðsmenn hans báðir sýktust um haustið af göldrum
Kjölvarar. Voru þá allir menn að heyverkum. Þá vildi Björn róa
til fiski og biður þá bræður Víglund og Trausta að róa með sér
um daginn. Þeir gerðu svo því að veður var gott og síðan var
vingott með þeim. Allt vissi Kjölvör þetta og fór upp á hús og
veifði kofra sínum í austurætt og þykknaði skjótt veðrið. En
er þeir komu út á miðið var fiskur nógur undir. Þá sáu þeir að
dró upp flóka einn við austur og landnorður.
Víglundur
mælti: "Það þykir mér ráð að vér höldum að landi. Mér líst
ekki á veður þetta."
Björn
segir: "Eigi munum vér það gera fyrr en hlaðið er skipið."
"Þú
munt," segir Víglundur, "ráða því."
Flókann
dró skjótt yfir og fylgdi bæði vindur og frost og svo mikil
sjóillska að sjórinn var hvergi kyrr og rauk sem saltkorn.
Björn kvaðst þá vildu að landi halda.
Víglundur
kvað betur fyrr "en þó skal nú ekki að telja."
Þeir
róa þá, Björn og Trausti, og gengur hvergi áfram. Rekur þá í
útsuður til hafs. Tekur þá að fylla undir þeim skipið.
Víglundur biður Björn ausa en Trausta stýra en hann sest til
ára og rær svo sterklega að hann nær landi við Dögurðarnes.
Þar bjó Þorkell skinnvefja er út kom með Bárði Snæfellsás og
var þá gamall.
En
er sagt var Ketilríði að þá hefði undan rekið og þeir væru
dauðir þá sé á hana ómegin. En er hún raknaði við kvað hún
vísu þessa er hún leit til sjóvarins:
Eigi
má eg á ægi
ógrátandi
líta
síð
er málvinir mínir
fyr
marbakkann sukku.
Leiðr
er mér sjóvar sorti
og
súgandi bára.
Heldr
gerði mér harðan
harm
í unna farmi.
Þorkell
tók vel við þeim bræðrum og fóru þeir heim annan dag. Varð þar
fagnafundur með þeim Víglundi og Ketilríði.
13. kafli
Nú
er þar til að taka er fyrr var frá horfið að Ketill raumur
unir illa við málalyktir þær er urðu með þeim Þorgrími hinum
prúða. Tók hann fast að eldast og þótti eigi hægt til atgerða.
Synir hans, Sigurður og Gunnlaugur, gerðust hraustir menn og
vænir en Ingibjörg dóttir hans var allra kvenna fríðust.
Hákon
hét maður, víkverskur að ætt og ríkur að peningum og
kappsamur. Hann byrjar sína ferð til Ketils af Raumaríki og
biður dóttur hans sér til handa.
En
hann svaraði svo því máli: "Eg mun gifta þér dóttur mína með
þeim skilmála að þú skalt fara áður út til Íslands og drep
áður Þorgrím prúða og fær mér höfuð hans."
Hákon
kvað sér ekki þykja það mikils vert og þessu keyptu þeir. Fór
Hákon til Íslands það sumar. Hann kom skipi sínu við Fróðárós.
Þeir Fossverjar komu til skips fyrst, Jökull og Einar. Tók
stýrimaður vel við þeim og spurði þá margs. Þeir voru og
léttir af tíðindum. Spurði hann að híbýlum.
En
þeir sögðu hvergi betra en að Fossi hjá föður sínum: "Eigum
við systur svo fríða og kurteisa að engin finnst hennar líki.
Viljum við gera hvort er þú vilt að eiga hana eða takir þú
hana frillutaki. Viljum við bjóða þér þangað til vistar með
okkur."
Stýrimanni
þótti þetta mjög fýsilegt. Segist hann og þangað fara munu,
segir þeim þá hvert erindi hann hefir til Íslands og þótti
þeim það vel vera og bundust nú allir í þessum ráðum.
Nokkuru
síðar fór stýrimaður heim til Foss og var það fjarri vilja
Hólmkels bónda en þó varð svo að vera. Og nokkuru síðar kom
stýrimaður sér í vináttu við Þorbjörgu. Gaf hann henni marga
góða gripi.
Það
var einn tíma að Hákon kom að máli við þau mæðgin.
Hann
spurði hvar sú kona væri er þeir bræður höfðu honum af sagt:
"Vildi eg sjá hana."
Þau
sögðu hana vera á fóstri hjá Ólöfu að Ingjaldshvoli.
Hákon
bað að hún skyldi heim fara "og treysti eg því að eg skal af
yður mæðginum tænað til hafa að eg fái hennar vilja sakir
vorrar vináttu."
Litlu
síðar kom Þorbjörg að máli við Hólmkel bónda.
"Það
vil eg," segir hún, "að Ketilríður dóttir mín fari heim til
mín."
"Hitt
þykir mér ráð," segir bóndi, "að hún sé þar kyrr sem hún er
komin."
"Eigi
skal það vera," segir hún, "skal eg fyrr sækja hana en hún sé
þar lengur og fái þvílíkt orð af Víglundi sem á horfist. Vil
eg fyrr gifta hana Hákoni því að það líst mér sómaráð."
Skilja
þau tal sitt að því.
Þykist
Hólmkell vita að Þorbjörg lætur sækja Ketilríði og vill hann
heldur sækja hana sjálfur. Ríður hann síðan til Ingjaldshvols.
Var honum þar vel fagnað.
En
er hann var kominn gengur Víglundur til Ketilríðar og mælti
svo: "Hér er kominn faðir þinn. Þykist eg vita að hann ætlar
að sækja þig og flytja þig heim með sér. Mun hann og því ráða.
En það vildi eg Ketilríður að þú myndir öll okkur einkamál því
að eg veit að eg verð þér aldrei afhuga."
Ketilríður
mælti og grét við mjög: "Fyrir löngu þóttist eg vita að við
mundum eigi njótast mega í náðum. Þætti mér nú betur að við
hefðum þar færra um talað en ekki er víst að þú unnir mér
meira en eg ann þér þótt eg tali þar um færra en þú. En sé eg
að þetta eru ráð móður minnar. Hefi eg lítið ástríki af henni
haft um langan tíma og er það líkast að farnar séu
gleðistundir okkrar ef hún ræður. En þó vildi eg vel una ef eg
vissi að þér gengi vel til og annaðhvort munum við njótast
aldrei eða munu þar ráð föður míns til ganga en þó á hann við
þungt að hræra þar sem eru bræður mínir og móðir því að þau
vildu allt í móti mínum vilja gera. En lát þú sem síst á þér
finna."
Síðan
gekk Víglundur að henni og kyssti hana. Var þá auðfundið á
henni og þeim báðum að þeim þótti mikið fyrir að skilja að því
sinni.
Og
kvað Víglundur vísu:
Öngri
skal eg þó ungri
unna
silki-Gunni
enn
svo að ýtar finni,
annarri
en þér, svanni.
Fríð,
mun þú orð og eiða
ár
þá er fyrri váru,
Hlökk,
þó að spreytinn sprakki
spilli
vor á milli.
Ketilríður
gekk þá inn í bæinn að finna föður sinn. Sagði hann þá að hún
skyldi heim með sér.
Ketilríður
kvað hann ráða skyldu "en gott þykir mér hér."
"Veit
eg það," segir hann, "en þó verður nú að vera."
Öllum
þótti mikið að skilja við Ketilríði því að hún var hugþekk
hverjum manni. Riðu þau nú heim til Foss og er Ketilríður var
heim komin varð stýrimaður harðla feginn og glaður. Þorbjörg
móðir hennar skipaði henni að þjóna Hákoni en hún vildi það
með öngu móti gera.
Sagði
hún þetta föður sínum með gráti en hann sagði: "Þú skalt ekki
Hákoni þjóna nema þú viljir og það eina gera sem þú vilt og
vertu jafnan hjá mér bæði nætur og daga."
Hún
kvaðst það gjarna vilja. Fer svo fram nokkura stund að Hákon
náði aldrei að tala með hana.
14. kafli
Nú
eru teknir upp leikar á Esjutjörn og gengu Fossverjar fyrir
gleði. Og hinn fyrsta dag er menn komu heim frá leikunum
spurði Ketilríður hvort ekki hefði komið frá Ingjaldshvoli.
Henni var sagt að þeir hefðu allir komið feðgar og Ólöf og
Helga dóttir hennar.
Ketilríður
bað föður sinn annan dag að fara til leiksins. Hann játar því
og fóru þau nú öll saman um daginn og varð gleði góð því að
Þorgrímssynir komu en ekki fleira frá Ingjaldshvoli. Þeir
gengu þangað á brekkuna sem konurnar sátu. Ketilríður stóð upp
í móti þeim og fagnar þeim blíðlega. Settust þeir niður hjá
henni á sína hönd hvor þeirra, Víglundur og Trausti.
Þá
mælti Ketilríður: "Nú mun eg gera mér jafnkært við báða ykkur
að yfirvarpi."
Ketilríður
horfði jafnan á Víglund og mælti: "Nú mun eg lengja nafn þitt
og kalla þig Víglund hinn væna og er hér hringur er eg vil
gefa þér er faðir minn gaf mér í tannfé og hann vil eg gefa
þér í nafnfesti."
Hann
tók við hringnum og dró á hönd sér. Víglundur gaf henni á mót
hringinn Haraldsnaut því að faðir hans hafði gefið honum hann.
Varð þeim nú drjúgtalað. Sem þeir Fossverjar sáu þetta fékkst
þeim mikið um. Fóru nú hvorirtveggju heim.
Um
kveldið kom Hákon að máli við Þorbjörgu og bað hana ekki láta
dóttur sína fara til mannfunda nokkurra "með þvílíka skapsmuni
sem hún hefir."
Hún
játar því og talar Þorbjörg við Hólmkel bónda að hann skyldi
eigi Ketilríði láta fara til nokkurra leika og láta hana
heldur sitja heima og svo gerði hann og varð Ketilríður við
það ókát. Faðir hennar sagðist þá heima skyldu vera hjá henni
ef henni þætti þá betur en áður en hún kveðst það gjarna
vilja.
Fóru
menn nú til leika sem áður og stóðu þar sínum megin að hvorir
að leik, Fossverjar og Þorgrímssynir.
Það
var einn tíma að Víglundur sló út knöttinn fyrir Jökli. Jökull
reiddist þá og tók knöttinn er hann náði og setti framan í
andlit Víglundi svo að ofan hljóp brúnin. Trausti reist af
skyrtu sinni og batt upp brúnina á bróður sínum. En þá er það
var gert voru Fossverjar heim farnir.
Þeir
bræður fóru heim og er þeir komu í stofu sat Þorgrímur á palli
og mælti: "Bæði þið heil systkin."
"Hvorn
okkar kvenkennir þú faðir?" segir Trausti.
"Mér
þykir," segir Þorgrímur, "sem það muni kona vera sem faldinn
hefir."
"Eigi
er eg kona," segir Víglundur, "en vera má að skammt sé frá."
"Hví
hefndir þú þín eigi á Jökli er hann barði þig?"
"Farnir
voru þeir," segir Trausti, "þá er eg hafði bundið um andlit
Víglundar."
Féll
þar þetta skraf fyrst að sinni.
Annan
dag fóru þeir til leiks báðir bræður og þá er minnst var von
slær Víglundur knettinum framan á brún Jökli svo að sprakk
fyrir. Jökull ætlaði að slá Víglund með knattdrepunni en
Víglundur hljóp undir hann og færði hann niður við klakanum
svo að Jökull var þegar í óviti. Voru þeir þá skildir og fóru
heim hvorirtveggju. Eigi var Jökull sjálfkrafi á bak. Var hann
fluttur í fjórum skautum heim. Batnar honum bráðlega.
Voru
þá teknir upp leikar að Fossi. Bjuggust þeir Þorgrímssynir til
leiks. Latti Þorgrímur þá þess og kveðst ætla að stór vandræði
mundu af hljótast en þeir fóru eigi að síður.
En
er þeir komu í stofu að Fossi þá var tekið til leiks. Alskipuð
var stofan. Víglundur gengur innar að palli þar sem bóndi sat
og dóttir hans. Ketilríður fagnaði vel Víglundi. Hann tók hana
úr sæti og settist þar niður en setti hana í kné sér. En er
bóndi sá það þokaði hann um manns rúm. Settist Ketilríður þá
niður í millum þeirra. Tóku þau tal sín í millum. Þá lét bóndi
fá þeim tafl og tefldu þau þar um daginn. Illa gast Hákoni að
þeim bræðrum. Oft hafði hann komið að því um veturinn við
Hólmkel bónda að hann skyldi gifta honum Ketilríði dóttur sína
en hann svarar æ hinu sama og lést það eigi gera munu. Líður
nú dagurinn þar til sem þeir bræður búast heim.
En
er þeir voru út komnir á hlað var Ketilríður þar fyrir og bað
þá bræður ekki fara heim um kveldið "sakir þess," segir hún,
"að eg veit að þeir bræður mínir sitja fyrir ykkur."
Víglundur
kveðst fara sem áður eftir því sem hann hafði ætlað og svo
gerðu þeir. Sína öxi hafði hvor þeirra bræðra í hendi sér. En
er þeir koma að stakkgarði einum sáu þeir að þar voru fyrir
Fossverjar tólf saman.
Þá
mælti Jökull: "Það er vel Víglundur að við höfum fundist. Skal
nú launa þér knatthöggið og fallið."
"Eg
kann eigi að lasta," segir Víglundur.
Síðan
sækja þeir að þeim bræðrum en þeir verjast vel. Eigi hafði
Víglundur lengi barist áður en hann varð manns bani og annars.
Þá hafði Trausti drepið hinn þriðja.
Þá
mælti Jökull: "Nú skulum vér frá halda og snúa öllum sökum á
hendur þeim bræðrum."
Og
svo gerðu þeir. Þá fóru hvorirtveggju heim.
Sagði
Jökull föður sínum að Víglundur og Trausti hefðu drepið
heimamenn hans þrjá "en vér vildum ekki á hluta þeirra gera
fyrr en vér fyndum þig."
Hólmkell
varð þá reiður mjög við sögu þessa.
15. kafli
Jökull
eggjaði þá föður sinn að gifta Hákoni Ketilríði og með atgangi
þeirra bræðra gifti Hólmkell Hákoni Ketilríði og lagði hún þar
ekki jáorð til. Ætlaði Hákon að festast hér á Íslandi því að
hann sá að hann kom ekki því til vegar að drepa Þorgrím prúða.
Spyrst
þetta nú til Ingjaldshvols og brá Víglundi mjög við þetta. En
er Hólmkell fréttir hið sanna um fyrirsát þeirra bræðra þá
þóttist hann hafa ofgert er hann gifti Hákoni Ketilríði.
Sækja
þeir nú leika sem áður, Þorgrímssynir, til Foss og kom
Víglundur að máli við Ketilríði og gaf henni stór ávít er hún
var gift. En er þeir bjuggust heim um kveldið var Hákon
horfinn og þeir Hólmkelssynir og margir menn með þeim. Bóndi
leitaði um við Víglund.
Það
vildi eg," segir hann, "að þið færuð eigi heim í kveld því að
mér "þykir ekki trúleg ferð þeirra bræðra."
En
hann kveðst fara mundu sem hann hefði ætlað fyrir því. Og er
þeir komu út fyrir dyr var Ketilríður þar fyrir og bað Víglund
aðra leið fara en hann hefði ætlað og hann hefði eigi áður
farið.
Ekki
mun eg stórt fyrir þín orð gera," segir hann og kvað vísu: "
Trúði
málmþings meiðir,
marglóðar
þér tróða.
Hugði
eg síst að hefði
hringlestir
þig festa.
Eigi
tjáðu eiðar
oss
eða margir kossar.
Seint
er kvenna geð kanna.
Kona
sleit við mig heitum.
"Ekki
þykist eg það gert hafa," segir Ketilríður, "og vildi eg nú að
þú færir hvergi."
"Eigi
skal það vera," segir Víglundur, "því að mér er meiri hugur á
að við Hákon finnumst og reynum með okkur en hann spenni þig
og sjái eg þar upp á" og kvað vísu:
Þola
mun eg eld sem aðrir
eggviðir
á mig leggja,
ráð
eru þungleg, Þrúðar
þann
sem maðr eða annar.
Hinn
þykir mér meiri
menbrennir
þig skal spenna
íðinn
axlarmeiðum
annar
en eg þig, svanni.
16. kafli
Síðan
fóru þeir veg sinn og allt þar til er þeir komu að
stakkgarðinum er þeir höfðu fyrr við ást. Þar voru Fossverjar
tólf saman. Þeir Þorgrímssynir komust upp á heyið er í
garðinum var svo að hinir urðu ekki fyrr varir við en þeir
höfðu leyst upp stórt klakatorf og mikið. En er þeir sáu þá
Þorgrímssonu hlupu þeir upp og sóttu að þeim og varð þar hinn
snarpasti bardagi og þóttust þeir Fossverjar sjá að þeir mundu
seint geta sótta þá Þorgrímssonu meðan þeir voru á heyinu.
Þá
mælti Jökull: "Það er nú ráð Víglundur að hvika eigi undan og
höfum vér það fyrir satt að þú sért eigi fullröskur karlmaður
nema þú farir ofan af heyinu og berjumst svo til þrautar."
Og
við áeggjun Jökuls stökk Víglundur ofan af heyinu og svo
Trausti bróðir hans. Varð þá svipan hörð og féllu þá menn
þeirra Hákonar allir svo að þeir stóðu upp þrír einir
Fossverjar, Jökull og Einar og Hákon, og enn tveir menn og
voru þeir þá óvígir.
Jökull
mælti: "Nú skal með prúðvígi að vinna. Þeir skulu berjast
Trausti og Einar, Víglundur og Hákon en eg skal sitja hjá."
Trausti
var bæði sár og móður. Berjast þeir til þess er hvortveggi
fellur.
Þá
tóku þeir til að berjast Víglundur og Hákon. Var Víglundur
ákafamóður en ekki sár. Þeirra atsókn var bæði hörð og löng
því að Hákon var bæði sterkur og fullhugi en Víglundur var
bæði sterkur og vopnfimur og ákafur og svo lýkur þeirra
viðskiptum að Hákon fellur dauður niður en Víglundur er þá
mjög sár.
Jökull
sprettur þá á fætur. Var hann þá ómóður og ekki sár. Þá snýr
hann til móts við Víglund og taka þeir til og berjast og var
þeirra atgangur lengi dags bæði harður og langur svo að þar
mátti eigi í millum sjá hvor að sigrast mundi. Þó þóttist
Víglundur sjá að honum mundi eigi endast að berjast við Jökul
til þrautar sakir sára og mæði. Kastar hann þá upp skildinum
og öxinni því að hann var jafnvígur báðum höndum, tók þá hinni
hægri hendi skjöldinn en hinni vinstri öxina. Við því gat
Jökull eigi séð og hjó Víglundur af honum höndina hægri í
olbogabót. Þá leitaði Jökull undan. Eigi gat Víglundur eftir
farið. Greip hann þá spjót eitt því að mörg lágu hjá honum og
skýtur eftir Jökli. Spjótið kom í millum herða honum og flaug
út um brjóstið. Féll þá Jökull niður dauður en Víglund mæddi
þá svo mjög blóðrás að hann fellur í óvit og lá sem dauður
væri.
Þetta
sáu þeir tveir menn sem eftir voru af Fossverjum. Leituðu þeir
þá á bak og riðu heim til Foss og komu í stofu. Sat bóndi á
palli og dóttir hans en húsfreyja á aðra hönd. Þeir sögðu þá
tíðindin að fallnir væru þeir Hákon og Jökull og Einar og sjö
menn aðrir og svo væru fallnir þeir Þorgrímssynir. Og er
Ketilríður heyrði það sagt féll hún í óvit.
En
er hún vitkaðist mælti Þorbjörg móðir hennar: "Nú sýnir þú
lausleika þinn og hverja ást þú hefir á Víglundi haft. Er nú
vel er þið skuluð skilja."
Hólmkell
bóndi mælti: "Hví skal svo virða til fyrir Ketilríði? Svo
mikið unni hún bræðrum sínum að henni brygði eigi síður við
það er hún spurði þeirra fall."
"Vera
má það," segir Þorbjörg, "að það sé svo en eigi ætlaði eg að
svo mundi vera og er mál að safna mönnum og drepa Þorgrím
prúða og hefna sem greypilegast."
"Mun
því nokkuð vel ráðið?" segir bóndi. "Þykir mér sem hann sé
saklaus af drápi þeirra bræðra en Þorgrímssynir máttu eigi
meira fyrir týna en lífinu. Lá þeim það fyrir að verja hendur
sínar."
17. kafli
Þeir
Víglundur og Trausti liggja nú í valnum. Raknar Víglundur við
og leitar að bróður sínum og finnur að líf er með honum. Ætlar
hann þá að veita honum umbúð því að hann treystist eigi enn að
bera hann til byggða. Þá heyrði hann íshöggvagang. Var þar þá
kominn faðir þeirra með sleða. Lætur hann Trausta þar í og
ekur honum heim til Ingjaldshvols en Víglundur ríður einn
saman. Lætur hann þá undir sæng sína í jarðhús og var þar þá
Ólöf fyrir og batt um sár þeirra. Voru þeir þar á laun og urðu
græddir að heilu og lágu þeir alla tólf mánuði í sárum.
Hólmkell
lét heygja sonu sína og þá menn sem með þeim höfðu fallið.
Heita það nú Kumlahaugar síðan. Spurðist þetta nú víða og
þótti öllum þetta mikil tíðindi. Höfðu það og allir nær fyrir
satt að Þorgrímssynir væru fallnir.
Fundust
þeir Hólmkell og Þorgrímur og skildi ekki þetta þeirra
vinfengi og urðu á það sáttir að leggja eigi þessi mál til
laga né dóma. En er Þorbjörg vissi það sendir hún orð
Lón-Einari föður sínum að hann skyldi taka vígsmálið eftir
sonu sína og sækja sonu Þorgríms til fullra sekta ef þeir
lifðu. En þótt Einar væri gamall ræðst hann þó fyrir málið og
sótti sonu Þorgríms báða á Þórsnessþingi til fullra sekta.
Spurðist þetta nú heim í hérað.
Hásetar
Hákonar sigldu fram um sumarið þegar er þeir voru búnir og
komu við Noreg og fundu Ketil og sögðu honum allt hversu farið
hafði og þótti honum seinlega á horfast um hefndina við
Þorgrím og sonu hans. Synir Ketils voru þá nýkomnir úr
víkingu, Gunnlaugur og Sigurður. Þeir voru hinir frægustu
menn. Gunnlaugur ofláti hafði þess heit strengt að synja öngum
manni fars ef líf lægi við en Sigurður hinn spaki hafði þess
heit strengt að launa aldrei illu gott.
Ketill
segir nú sonum sínum fall Hákonar og biður þá fara til Íslands
og hefna sinnar svívirðingar og drepa Þorgrím prúða. Þeir létu
seint við því og fóru þó sakir bænarstaðar föður síns. Og
þegar er þeir komu í haf rak á fyrir þeim storma og stórviðri
og velktust þeir úti allt til veturnátta, komu þá við
Snæfellsnes í þoku mikilli og brutu skipið við Öndvertnesið.
Komust menn allir lífs á land en lítið náðist af fé.
Þorgrímur
spurði það og svo hverjir menn á voru. Reið hann til móts við
þá og bauð þeim Gunnlaugi og Sigurði heim til sín við alla
sína menn og það þágu þeir og voru þar um veturinn. Mikið
fannst Sigurði um Helgu en þó talaði hann fátt við hana.
Aldrei urðu þeir varir við Þorgrímssonu.
Það
var einn tíma er Gunnlaugur kom að máli við Sigurð bróður
sinn.
Hann
mælti svo: "Skulum við ekki leita til hefnda við Þorgrím því
að það veit eg að við fáum fullgott færi á honum?"
Sigurður
mælti: "Þetta er betra ómælt. Þætti mér eg þá launa illu gott
ef eg skyldi þann mann drepa er mig hefir áður tekið af
skipbroti og gert við mig hvern hlut öðrum betur. Skyldi eg
heldur verja hann en vont gera ef því væri að skipta."
Skildu
þeir sitt tal og kom Gunnlaugur aldrei að því oftar.
Líður
nú veturinn og láta þeir bræður búa skip sitt og búast að
sumri til burtferðar. Töluðu það sumir menn að vel mundi hafa
fallið á með þeim Helgu og Sigurði en þó kom það ekki mjög á
loft fyrir alþýðu manna.
18. kafli
Nú
víkur sögunni til Eiríks jarls. Hann gerðist maður gamall og
dó af elli. Tók Sigmundur son hans eignir eftir hann og fékk
öngva nafnbót af Haraldi konungi því að konungur lagði heldur
óþykkju á alla frændur Þorgríms sakir vináttu við Ketil. Helgi
hafði kvongast í Noregi og var kona hans önduð er hér var
komið sögunni. Hann átti eina dóttur barna er Ragnhildur hét,
kvenna fríðust. Helgi undi eigi í Noregi og fór til Íslands og
kom í Austfjörðu seint landnámatíðar. Hann keypti land í
Gautavík að Gauta er það land hafði numið og bjó þar til elli.
Nú
skal nefna fleiri menn til sögunnar. Steinólfur hét maður er
bjó í Hraunsdal. Hann átti þann son er Þorleifur hét, mikill
maður og efnilegur. Hann bað Ketilríðar en hún vildi ekki eiga
hann. Þorleifur talaði þar mikið um að hann skyldi fá hennar
þótt hún vildi eigi þar samþykki til gefa. Mjög var Þorbjörg
honum samþykk.
En
er svo var komið að Þorgrímssynir voru mjög svo alheilir
orðnir sinna sára spurðu þeir föður sinn hvað hann legði þeim
til ráðs.
Hann
svarar: "Það þykir mér ráð að þið komið ykkur í skip með þeim
bræðrum, Gunnlaugi og Sigurði, og biðjið hann fars um
Íslandshaf og segið liggja við líf ykkart sem satt er. Þið
skuluð dyljast en hann mun halda heitstrenging sína og flytja
ykkur. Er Sigurður góður drengur og munuð þið af honum gott
hljóta enda munuð þið og þess við þurfa því að þar munuð þið
mín gjalda."
Var
þetta nú statt gert.
Það
segja menn að Ketilríður væri mjög harmþrungin um veturinn.
Svaf hún oft lítið og vakti í saumstofu sinni um nætur.
Þá
sömu nótt er Víglundur ætlaði til skips um daginn eftir, því
að þeir Ketilssynir voru þá hafbúnir, fóru þeir til Foss og
gengu í stofu Ketilríðar og sat hún þar fyrir og vakti en
þjónustukonur hennar sváfu.
Hún
fagnar þá vel þeim bræðrum: "Hefir nú langt verið síðan,"
segir hún, "er fundi vora bar saman og þykir mér nú allvel er
þið eruð heilir og vel til reika."
Settust
þeir bræður þá niður hjá henni og töluðu lengi. Sagði
Víglundur henni þá alla ætlan sína.
Hún
lét vel yfir því: "Þykir mér," segir hún, "vel þegar þér
gengur vel til hversu sem um mig líður."
"Gifst
þú eigi meðan eg er í brott," segir Víglundur.
"Faðir
minn mun því ráða," segir Ketilríður, "því að eg má ekki, enda
vil eg ekki í móti hans vilja gera. En vera má að mér sé ekki
hægra en þér ef öðruvís verður en þó mun það sínu fram fara."
Víglundur
bað hana skera hár sitt og þvo höfuð sitt. Hún gerði og svo.
En
er það var gert mælti Víglundur: "Það læt eg um mælt að engin
skeri hár mitt né þvoi höfuð mitt önnur en þú meðan þú lifir."
Síðan
gengu þau út öll saman. Þau skildu í túninu úti. Minntist
Víglundur til Ketilríðar en hún grét sárlega. Var þá auðfundið
að þeim þótti mikið fyrir að skilja en þó varð nú svo að vera.
Gekk hún þá inn í stofu sína en þeir fóru veg sinn.
Þá
kvað Víglundur vísu áður en þau Ketilríður skildu:
Mær,
nem þú mínar vísur,
munnfögr,
ef þú vilt kunna.
Þær
munu þér að gamni,
þorngrund,
verða stundum.
En
ef, ítrust, verðr úti
eygarðr
litinn, Freyja,
þá
muntu mín, hin mjóva,
minnast
hverju sinni.
En
er þeir voru komnir skammt úr garði þá kvað Víglundur vísu:
Stóðum
tvö í túni.
Tók
Hlín um mig sínum
höndum,
hauklegt kvendi,
hárfögr
og grét sáran.
Títt
flugu tár um tróðu,
til
segir harmr um vilja.
Strauk
með drifhvítum dúki
drós
um hvarminn ljósa.
Litlu
síðar er Ketilríður kom í stofu sína kom Hólmkell bóndi þar og
sá dóttur sína grátna mjög. Hann spurði hví henni yrði svo
ósvefnsamt.
Hún
segir. "Því, að mér kemur í hug fall bræðra minna."
"Vildir
þú láta hefna þeirra?" segir Hólmkell.
"Það
skyldi prófa ef eg væri svo karlmaður mikils ráðandi sem nú er
eg kona."
Bóndi
svarar: "Vit það fyrir satt dóttir að eg hefi það fyrir þína
skuld gert að ganga ekki að þeim bræðrum því að eg veit að
þeir lifa og dylst þú ekki fyrir mér á hvorn máta er þú vilt
vera láta því að eg skal, þegar eg get, drepa þá ef það er
þinn vilji."
Hún
svaraði þá: "Að síður skyldu þeir drepnir ef eg skyldi ráða að
hvorgi skyldi sekur hafa verið ger ef eg skyldi ráða og svo
peninga til gefa þeim til farareyris ef eg ætti og svo skyldi
eg öngvan annan mann eiga en Víglund ef eg skyldi kjósa."
Hólmkell
stóð þá upp og gekk út og tók hest sinn og reið eftir þeim
bræðrum.
En
er þeir sáu hann mælti Trausti: "Þar ríður Hólmkell og er einn
saman og er eitt til ef þú vilt fá Ketilríðar og er það þó
eigi gott ráð, að drepa Hólmkel en taka Ketilríði."
Víglundur
segir: "Þó að það væri á baki að eg sæi aldrei Ketilríði héðan
af þá vildi eg það þó heldur en gera Hólmkeli nokkuð mein og
lítt myndi eg honum þá dyggð er hann hefir mér veitta, slíka
harma sem hann ætti mér að launa, enda mun Ketilríður nóga
harma bera þó að eigi sé drepinn faðir hennar sá sem henni
vildi allt gott."
"Svo
er og betur," segir Trausti.
"Nú
skulum við," segir Víglundur, "ríða í túnið fyrir Hólmkel. Er
honum það sæmdarauki."
Og
svo gerðu þeir. Ríður Hólmkell fram um þá og snýr síðan aftur
og heim. Þeir bræður fara nú aftur á götuna og sjá þeir að þar
liggur fésjóður og gullhringur á götunni með rúnakefli. Þar
eru ristin á öll orð þeirra Ketilríðar og Hólmkels og það með
að þetta fé gefur hún Víglundi.
19. kafli
Síðan
fóru þeir bræður til skips og voru þeir Gunnlaugur búnir til
hafs og stóð byr af landi. Víglundur kallar þá á skipið út og
spyr hvort Gunnlaugur vill veita honum far um Íslandshaf. En
hann spurði hverjir þeir væru. Annar þeirra sagðist heita
Vandráður en annar Torráður. Gunnlaugur spurði hvað þá drægi
til þessarar ferðar en þeir sögðu líf sitt við liggja. Hann
bað þá ganga á skip út og svo gerðu þeir. Síðan draga þeir
segl upp og sigla þeir í haf.
En
er þeir höfðu siglt um stund spurði Gunnlaugur hinn mikla mann
hví hann nefndist Vandráður.
"Því
nefndist eg Vandráður," segir hann, "að þar eru til nóg
vandræði mín en eg heiti Víglundur en bróðir minn Trausti.
Erum við synir Þorgríms prúða."
Þá
þagnar Gunnlaugur og mælti síðan: "Hvað er nú til ráða
Sigurður bróðir því að nú þykir mér úr vöndu að ráða því að eg
veit að Ketill faðir okkar lætur drepa þá þegar er þeir koma
til Noregs?"
Sigurður
segir: "Ekki spurðir þú mig þessa þá er þú tókst við þeim en
þekkti eg Víglund af Helgu systur sinni er eg sá hann. Þykir
mér þér vera sjálfrátt að hann hafi ekki meira vald á þeim en
þú vilt. Mættir þú svo og helst launa þeim fyrir það er
Þorgrímur hefir vel til okkar gert."
"Þetta
er vel mælt," segir Gunnlaugur, "og gerum svo."
Þeir
fá nú góða byri og komu við Noreg og fara heim í Raumsdal. Var
Ketill eigi heima. En er hann kom heim voru synir hans í stofu
og sátu þeir Þorgrímssynir í milli þeirra. Þeir voru saman
fjórir og tuttugu. Ekki heilsa þeir föður sínum. Settist hann
í sæti sitt. Hann þekkti sonu sína en ekki þá Þorgrímssonu.
Hann spurði hví þeir heilsuðu honum ekki eða hverjir þeir væru
hinir ókunnu menn.
Sigurður
mælti: "Annar heitir Víglundur en annar Trausti, synir
Þorgríms prúða."
Ketill
mælti: "Standi upp allir mínir menn og taki þá. Vildi eg að
svo væri hér nú Þorgrímur hinn prúði og skyldu þeir svo fara
allir."
Sigurður
spaki svarar: "Mikill er þá munur vor Þorgríms prúða en hann
tók okkur bræður af skipbroti og gerði við okkur hvern hlut
öðrum betur en hann átti alls kosti við okkur en nú viltu
drepa sonu hans saklausa. Munum vér kumpánar verða yður
skeinuhættir áður en Þorgrímssynir eru drepnir því að eitt
skal yfir oss ganga alla saman."
Ketill
segir að ófært sé að berjast við sonu sína. Rennur honum þá
reiði.
Sigurður
mælti þá: "Það legg eg til að geri um Gunnlaugur bróðir minn
um öll þessi mál því að hann er reyndur að réttdæmi."
Ketill
segir: "Það mun nú verða að vera heldur en vér feðgar deilum
illdeildum."
Var
þetta statt gert.
Gunnlaugur
mælti: "Það er þá mín gerð að Þorgrímur skal eiga sjálfur
Ólöfu og svo skal hún hafa fyrirgert öllum arfi eftir Þóri
jarl föður sinn. Skal faðir minn hann að réttu taka eftir hann
en faðir minn skal gifta Ingibjörgu dóttur sína Trausta
Þorgrímssyni en Sigurður spaki skal eiga Helgu Þorgrímsdóttur.
Læt eg hér mína gerð standa."
Öllum
þótti þetta vel gert og viturlega. Undi Ketill vel við þar sem
þá var komið. Sátu þeir þar um veturinn í góðu yfirlæti. Fékk
Trausti Ingibjargar. En að sumri fóru þeir í hernað allir
fóstbræður og voru hinir frægustu menn og bar þó Víglundur
langt af þeim öllum. Voru þeir þrjá vetur hina næstu í þessum
hernaði. Var Víglundur þó aldrei með hinu meira gleðibragði
því að honum gekk Ketilríður aldrei úr hug.
20. kafli
Nú
er þar til að taka sem Hólmkell bóndi sat heima að Fossi. Það
var einn dag er hann reið til Ingjaldshvols og sátu þeir
Þorgrímur bóndi allan dag á tali og vissi engi maður tal
þeirra. Eftir það fór Hólmkell heim. Þorleifur Steinólfsson
hélt enn á bónorðinu við Ketilríði en hún tók ekki fljótt.
Litlu síðar sendir Þorgrímur heiman menn þrjá og voru þeir í
burtu þrjár vikur og komu heim síðan og vissu öngvir menn hvað
þeir höfðu erindað.
Það
bar til tíðinda einn dag að Fossi að þar komu þrír tigir
manna. Hólmkell spurði foringja þeirra að nafni en hann kveðst
Þórður heita og eiga heima í Austfjörðum en kvað það erindi
sitt að biðja Ketilríðar. Bóndi veik til umráða dóttur sinnar.
Varð hún þá að spurð og þó tók hún þessu fjarri og þótti vera
maðurinn gamall en kvaðst öngvan hug hafa á því að giftast.
Þorbjörg fýsti mjög að kaupið skyldi fram ganga og þær urðu
málalyktir að Hólmkell gifti konuna Þórði hvort henni var
ljúft eða leitt og fór hún þegar með Þórði. Skyldi brúðlaupið
vera í Austfjörðum. Linna þau eigi fyrr en þau koma heim í
Austfjörðu. Tók Ketilríður þar við öllum ráðum. Þó sáu menn
aldrei gleðimót á henni. Ekki gerði Þórður brúðlaup til
hennar. Í einni sæng lágu þau bæði saman. Eitt sparlak var þar
fyrir. Leið svo fram langar stundir.
Þorleifur
undi illa við er Ketilríður var gift en þótti eigi hægt til
aðgerða er hún var svo langt í brott.
Þórður
gerði alla hluti vel til Ketilríðar og gagnaðist henni það
ekki fyrir þeirri ást er hún hafði á Víglundi því að hún bar
loganda ástareld sér í brjósti fyrir hans skuld.
21. kafli
Víglundur
og þeir fóstbræður allir komu þetta sumar úr hernaði. Tók
Ketill vel við þeim.
Einn
dag er þeir voru kallaðir til höfuðþvottar þá segir Víglundur:
"Öngvan höfuðþvott mun eg hafa og öngvan hefi eg haft síðan
við Ketilríður skildum."
Hann
kvað þá vísu:
Langúðig
strauk lauðri
líneik
um skör mína.
Því
er mér enn til annars
óbrátt
höfuðþváttar.
Öldungis
skal engi
Auði
glæst hið næsta
ein
á aldri mínum
asklaugar
mér vaska.
Lét
Víglundur ekki vaska sér.
Sátu
þeir nú um kyrrt þann vetur en að sumri bjuggust þeir til
Íslands á sínu skipi hvorir og skildu í hafi. Komu Ketilssynir
í Hvítá og fóru vistum á Ingjaldshvol og sögðu Þorgrími af
sættum þeirra og svo að sona hans væri út von. Gladdist
Þorgrímur við þetta allt saman.
Þeir
Víglundur sigldu þar til er þeir sáu Snæfellsjökul.
Þá
kvað Víglundur vísu:
Sé
eg á fjall það er Fjötra
framlunduðust
sitr undir,
þó
renni eg til hennar
hugreik,
vinaraugum.
Þá
brekku kveða þekka.
Þrúðr
er þar stendr hjá prúðri
hlaðs
sem hlíðir aðrar
hugþekk
er mér nokkuð.
Og
enn þessa:
Ljóst
er út að líta,
lauka
reið, yfir heiði.
Sól
gengr síð und múla.
Slíkt
langar mig þangað.
Fjöll
eru mér þekk af þellu.
Því
er eg hljóðr, valin tróða.
Víf
á eg vænst að leyfa,
valgrund
er þar sitr undir.
Því
næst kom vindur ofan af nesinu svo mikill að þá rak á haf út
og kom þá að vestanveður og gerði veðráttu harða og stóðu menn
jafnan í austri.
Það
var einn dag er Víglundur sat á bunka. Var þá veður allhvasst.
Hann
kvað þá vísu:
Ketilríðr
bað ei kvíða
karlmann
í för snjallri
ungan
þótt öldur gangi
jafnhátt
skeiðar stafni.
Enn
er á orð að minnast,
verum
hraustir nú, Trausti.
Verð
eg af harmi hörðum
hríðlyndr
Ketilríðar.
"Mikið
er nú um," segir Trausti, "er þú nefnir hana bæði í niðurlagi
og upphafi vísu þinnar."
"Þykir
þér svo frændi?" segir Víglundur.
Þeir
voru úti hálft hundrað daga og tóku land með nauðum í
Austfjörðum í Gautavík.
Víglundur
mælti þá: "Það þykir mér ráð bróðir, þar er við eigum sökótt,
að þú nefnist Hrafn en eg Örn."
Bóndi
úr Gautavík kom til skips. Tóku stýrimenn vel við honum og
buðu honum að taka af varningi slíkt er hann vildi.
Bóndi
sagðist eiga konu unga: "Skal hún koma til skips og taka af
varningi ykkrum slíkt er hún vill."
Reið
bóndi nú heim en húsfreyja kom um morguninn. Þekkti hún þegar
Víglund er hún sá hann og gaf sér fátt að en Víglundi brá mjög
við er hann þekkti hana. Tók hún af varningi slíkt er hún
vildi. Var henni allt til reiðu.
Bóndi
hafði boðið heim stýrimönnum og er þeir komu heim gekk bóndi í
móti þeim og húsfreyja. Þá skriðnuðu bónda fætur því að hann
var stirður af elli.
Húsfreyja
mælti og þó heldur lágt: "Illt er að eiga gamlan mann."
"Þar
var í sleipt næsta," kvað bóndi.
Voru
þeir síðan inn leiddir með mikilli sæmd. Ekki ætlaði Víglundur
að Ketilríður mundi kenna hann.
Þá
kvað Ketilríður vísu:
Kenni
eg Víglund vænan
Vonar
elds að kveldi,
firn
er að fund minn girnist
flaustra
eims, og Trausta.
Gift
er gullhlaðs þófta
grannvaxin
nú manni.
Æ
mun engi finnast
eldri
þeim í heimi.
Nú
sátu þeir þar um veturinn og var Víglundur harðla óglaður en
Trausti var hinn kátasti og svo var bóndi hinn kátasti og
veitti þeim með blíðu. Svo er sagt að Ketilríður hafi haft
hinnu fyrir andliti sér og hafi eigi viljað að Víglundur hafi
þekkt hana og svo það að Víglundur hafi eigi verið ráðinn í
því að þekkja hana.
22. kafli
Það
var einn dag er Ketilríður var úti stödd. Henni var þá varmt
mjög. Hún hafði sprett hinnunni frá andliti sér en Víglundur
gekk út í því og sá gjörla ásjónu hennar. Honum brá mjög við
þetta og setti rauðan sem blóð. Hann gekk þá inn í stofu og
var Trausti þar fyrir og spurði hvað honum væri eða hvað hann
hafi þess séð er honum brygði svo mjög við.
Víglundur
kvað þá vísu:
Leit
eg aldrei auga
ormasetrs
til betra,
eg
lýg að þér eigi,
auðar
Bil síð er við skildum.
Þess
skal eg háls af herðum,
hart
bíð eg af þeim, sníða,
angr
hlaut eg auðs af spöngu,
args
karls er þá faðmar.
En
aldrei hafði Ketilríður hinnu fyrir andliti sér þaðan frá er
hún vissi að Víglundur hafði þekkt hana.
Trausti
svaraði bróður sínum: "Það er hið mesta óráð að gera nokkuð
illt bónda svo vel sem hann hefir gert til okkar og mundi
okkur það til ógæfu verða ef þú dræpir bónda hennar saklausan
og leið þig þar frá" og kvað vísu:
Þið
munuð, brenndra bauga
brjótr,
aldregi njótast
ef
þú gæðingi góðum
grandar
Fáfnis landa.
Áhlaup
munu eigi
einhlít
vera rítar.
Taka
skulum rétt til ráða
raunfróðlegar
bróðir.
Líður
nú á kveldið og fara menn til náða. Um nóttina stóð Víglundur
upp og gengur til sængur þeirrar er þau bóndi sváfu í. Ljós
var upp dregið í skálanum svo að sjá mátti allt hið efra en
dimmt var hið neðra. Hann lyftir upp fortjaldinu. Sér hann að
Ketilríður horfir upp til þilis en bóndi horfir fram að stokki
og hafði lagt höfuðið fram á stokkinn sem best undir höggið.
Þá ætlaði Víglundur að bregða sverðinu.
Og
í því kom Trausti að og mælti: "Varastu," segir Trausti, "og
ger ekki það fordæðuverk að drepa sofanda mann. Lát þú öngvan
á þér finna að þú hafir hug á konu þessi og ber þig sem
karlmannlegast."
Þá
kvað Trausti vísu:
Mun
þú mey þá er grandar,
minn
vinr, gleði þinni.
Líttu
hér fremdar flýti
feginlitr
gerir segja.
Skalattu,
skrautlegs silkis
skorð
þó að þér hafi orðið
ein
að yndis tjóni,
uppskátt
um það láta.
Þá
sefaðist Víglundur. En það undraðist hann að svo var langt í
millum þeirra í sænginni. Gengu þeir bræður þá til sængur
sinnar og svaf Víglundur lítið þá nótt.
Um
morguninn eftir var Víglundur allókátur en bóndi var allkátur
og spurði Víglund hvað honum væri að ógleði.
Víglundur
kvað þá vísu, er allir ætluðu Örn heita:
Mjök
hefir mundar jökla
mjallhvít
numið allan,
strangr
í stjórnar bingi
straumr,
mig kona flaumi.
Aldrei
gengr hin unga
eik
þó að við menn leiki,
fljóð
hygg eg að kvell kunni,
kona
þín úr hug mínum.
"Vera
má að svo sé," segir bóndi. "Þykir mér nú ráð að við skemmtum
okkur og teflum."
Og
svo gerðu þeir. Lítt gáði Örn að taflinu fyrir hug þeim er
hann hafði á húsfreyju svo að honum var komið að máti.
Og
í því kom húsfreyja í stofuna og sá á taflið og kvað þenna
vísuhelming:
Þoka
mundir þú Þundar
þinni
töflu hinn gjöfli,
ráð
eru tjalda tróðu,
teitr
að öðrum reiti.
Bóndi
leit til hennar og kvað:
Enn
er mótsnúin manni
men-Hlín
í dag sínum.
Einskis
má nema elli
auð-Baldr
frá þér gjalda.
Örn
tefldi það sem til var lagt og var þá jafntefli. Fátt töluðust
þau við húsfreyja og Örn.
Það
var einn tíma er þau fundust úti tvö ein. Þau töluðust við
nokkuð og þó ekki lengi. Gengur Örn til móts við bónda. Var
hann þá glaður við stýrimanninn.
Örn
kvað þá vísu:
Halt
þú vörð á vænni,
vinr
minn, konu þinni.
Láttu
eigi Gná geira
ganga
mér að angri.
Eigi
veit ef úti
oft
finnumst Bil tvinna
Hlökk
að hvorum okkrum
heimilari
verðr seima.
Og
þessa aðra:
Vildi
eg verða aldrei,
víglundr,
að því fundinn
að
vera svo tamr við tróðu
að
taki eg manns konu annars.
Nema
að mér í myrkri
manlegr
kæmi svanni,
það
tek eg undan eiði,
enn
að eg þreifi til hennar.
Bóndi
segir vel duga þó að hún sjái fyrir. Skildu þeir sína ræðu.
Hvern
hlut gerði bóndi öðrum betur til stýrimanns en honum gagnaðist
það ekki. Var hann maður svo óglaður að hann kvað aldrei
gleðiorð. En þetta þótti bróður hans Trausta mikið mein og
talaði oft um fyrir honum að hann skyldi af hyggja og fá sér
konu.
En
Örn segir að það mundi ekki verða: "Mun eg því öngri slíkt
unna. Mun eg og ekki því fram fara."
Hann
kvað þá vísu:
Ann
eg, þótt úthallt renni
eikikjölr
hinn fölvi,
muna
minn hagr þykja
mannlegr,
konu annars.
Eigi
kann, ef önnur
jafnblíð
verðr mér síðan,
vindr
rak knörr úr klandri,
kvinna
nokkuru sinni.
"Svo
má vera," segir Hrafn.
Gengu
þeir þá til stofu. Sat bóndi þar og húsfreyja í knjám honum.
Hélt bóndi um hana miðja. Sá Örn það að henni var ekki mikið
um. Fór hún þá úr knjám honum og settist niður í bekkinn og
grét. Örn gekk þangað að og settist niður hjá henni og
töluðust við nokkuð hljótt.
Hann
kvað þá vísu:
Svo
vildi eg þig sjaldan,
svinn
brúðr, koma að finna,
hörvi
glæst, að hristi
hrumr
maðr að þér krummur.
Heldr
vildi eg halda,
Hlín,
að vilja mínum,
lýsigrund,
í landi,
liðar
elds, um þig miðja.
"Ekki
er okkur það víst," segir húsfreyja, "að það muni svo verða."
Stendur
hún þá upp og gengur í burt.
En
bóndi var þá enn allkátur og mælti: "Það vil eg nú Örn
stýrimaður að þú hugsir um bú mitt og annað það er mig varðar
því að eg hefi ætlað mér heimanferð. Mun eg skemmst í burtu
mánuð. Treysti eg þér best til alls þess er mig varðar mestu."
En
Örn gefur sér fátt um þetta.
23. kafli
Síðan
ríður bóndi heiman við hinn fimmtánda mann.
Örn
talar við bróður sinn: "Það þykir mér ráð að við ríðum heiman
og séum ekki heima meðan bóndi er í burtu því að það mun
ellegar ætlað að eg fífli Ketilríði konu hans og er þá mikill
mannamunur okkar bónda."
Riðu
þeir síðan heiman og voru í hjá kaupunautum sínum allt þar til
er bóndi kom heim í nefndan tíma og var nú heldur fjölmennri.
Þar var í för með honum Þorgrímur hinn prúði og Ólöf kona hans
og Helga dóttir þeirra og Sigurður spaki og Gunnlaugur bróðir
hans og Hólmkell bóndi frá Fossi. Voru þeir saman fimm tigir.
Þá komu og heim stýrimennirnir. Ketilríður hafði við búist
eftir því sem bóndi hafði fyrir sagt. Ætlaði hann nú að veita
brúðlaup sitt.
En
er þeir sátu í stofu allir stóð bóndi upp og mælti: "Svo er
háttað Örn stýrimaður að þú hefir verið hér í vetur og þið
bræður báðir og veit eg að þú heitir Víglundur en bróðir þinn
Trausti og eruð þið synir Þorgríms prúða. Svo og eigi síður
vissi eg hvern hug þú hafðir á Ketilríði. Hefi eg þér og
margar skapraunir gervar og hefir þú þær allar vel borið en þó
hefir bróðir þinn því ollað að þú hefir þig í öngri óhæfu haft
eða gert en ávallt átti eg meira undir mér. Nú skal ekki leyna
þig að eg heiti Helgi og er eg son Eiríks jarls en föðurbróðir
þinn. Bað eg því Ketilríðar að eg vildi geyma hana þér til
handa og er hún óspillt af mér. Hefir Ketilríður allt þetta
vel borið og kvenlega því að hún var þessa alls duld. Höfum
við og aldrei undir einum klæðum legið því að rekkjustokkur
tekur upp á millum rúma okkarra þó að við höfum haft eitt
áklæði. Ætla eg að henni hafi það engi raun verið né skrift þó
að hún kenndi öngvan karlmann meðan þú lifðir. Er þetta allt
ráð Hólmkels bónda og þykir mér nú ráð að þú sættist við
Hólmkel bónda en biðjir síðan dóttur hans. Mun hann láta þig
ná sættum. Miklu hefir honum betur farið í yðrum viðskiptum og
prýðilegar."
Víglundur
gengur þá að Hólmkeli bónda og leggur höfuð sitt í kné honum
og biður hann gera af slíkt er hann vill.
En
hann svarar á þá leið: "Á þínum hálsi mun það betur komið vera
því að svo mun Ketilríði dóttur minni betur líka og skulum við
að vísu sættast."
Var
nú svo að Hólmkell gifti Víglundi Ketilríði dóttur sína en
Þorgrímur Sigurði spaka Helgu dóttur sína en Helgi Gunnlaugi
ofláta Ragnhildi dóttur sína og var nú setið að þessum
brúðlaupum öllum senn. Síðan fór hver heim til síns heimilis.
Undu
þau Víglundur og Ketilríður nú allvel sínu ráði og bjuggu að
Fossi eftir Hólmkel bónda en Trausti að Ingjaldshvoli eftir
Þorgrím bónda föður sinn en Gunnlaugur og Sigurður fóru utan
og staðfestust í Noregi og lýkur hér þessi sögu.
Að
henni má þykja mikið gaman,
gleðji oss guð alla saman.
Fór þar endir,
en vér séum allir guði sendir.
Og hver sem þessar allar sögur girnist að segja,
þann þarf eigi löngum að þegja.
Hafi
þann þökk sem þær hefir saman sett og skrifað.
Amen.
(Í AM 510 4to eru sögulok á þessa leið:)
Vér
köstum allir kvölum og mæði
ef kappar girnast ágætt æði,
sögur og menntir og signuð fræði
og síðan eftir sannleiks gæði.
Hafi þeir þökk er hlýddu
og þeir er söguna þýddu,
og Þorgeir er letrið skráði,
sjálfur guð og María þá alla náði.
Þrír
feðgar hafa skrifað bók þessa og biðjið til guðs fyrir þeim
öllum.