Saga
þeirra Hrafns og Gunnlaugs ormstungu eftir því sem sagt hefir
Ari prestur hinn fróði Þorgilsson er mestur fræðimaður hefir
verið á Íslandi á landnámasögur og forna fræði.
1
Þorsteinn hét maður. Hann var Egilsson, Skalla-Grímssonar,
Kveld-Úlfssonar hersis úr Noregi en Ásgerður hét móðir
Þorsteins og var Bjarnardóttir.
Þorsteinn
bjó að Borg í Borgarfirði. Hann var auðigur að fé og höfðingi
mikill, vitur maður og hógvær og hófsmaður um alla hluti. Engi
var hann afreksmaður um vöxt eða afl sem Egill faðir hans því
að svo er sagt af fróðum mönnum að Egill hafi mestur kappi
verið á Íslandi og hólmgöngumaður og mest ætlað af bóndasonum,
fræðimaður var hann og mikill og manna vitrastur. Þorsteinn
var og hið mesta afarmenni og vinsæll af allri alþýðu.
Þorsteinn var vænn maður, hvítur á hár og eygur manna best.
Svo
segja fróðir menn að margir í ætt Mýramanna, þeir sem frá Egli
eru komnir, hafi verið menn vænstir en það sé þó mjög
sundurgreinilegt því að sumir í þeirri ætt er kallað að
ljótastir menn hafi verið. Í þeirri ætt hafa og verið margir
atgervismenn um marga hluti sem var Kjartan Ólafsson pá og
Víga-Barði og Skúli Þorsteinsson. Sumir voru og skáldmenn
miklir í þeirri ætt, Björn Hítdælakappi, Einar prestur
Skúlason, Snorri Sturluson og margir aðrir.
Þorsteinn
átti Jófríði Gunnarsdóttur Hlífarsonar. Gunnar hefir best
vígur verið og mestur fimleikamaður verið á Íslandi af
búandmönnum, annar Gunnar að Hlíðarenda, þriðji Steinþór á
Eyri.
Jófríður
var átján vetra er Þorsteinn fékk hennar. Hún var ekkja. Hana
hafði átt fyrr Þóroddur son Tungu-Odds og var þeirra dóttir
Húngerður er þar fæddist upp að Borg með Þorsteini. Jófríður
var skörungur mikill.
Þau
Þorsteinn áttu mart barna en þó koma fá við þessa sögu. Skúli
var elstur sona þeirra, annar Kollsveinn, þriðji Egill.
2
Eitt sumar er það sagt að skip kom af hafi í Gufárós.
Bergfinnur er nefndur stýrimaður fyrir skipinu, norrænn að
ætt, auðigur að fé og heldur við aldur. Hann var vitur maður.
Þorsteinn
bóndi reið til skips og réð jafnan mestu hver kaupstefna var
og svo var enn. Austmenn vistuðust en Þorsteinn tók við
stýrimanninum fyrir því að hann beiddist þangað. Bergfinnur
var fátalaður of veturinn en Þorsteinn veitti honum vel.
Austmaðurinn henti mikið gaman að draumum.
Um
vorið einn dag ræddi Þorsteinn um við Bergfinn ef hann vildi
ríða með honum upp undir Valfell. Þar var þá þingstöð þeirra
Borgfirðinga en Þorsteini var sagt að fallnir væru búðarveggir
hans. Austmaðurinn kveðst það víst vilja og riðu þeir heiman
of daginn þrír saman og húskarl Þorsteins þar til er þeir koma
upp undir Valfell til bæjar þess er að Grenjum heitir. Þar bjó
einn maður félítill er Atli hét. Hann var landseti Þorsteins
og beiddi Þorsteinn Atla að hann færi til starfs með þeim og
hefði pál og reku. Hann gerði svo.
Og
er þeir koma til búðartóftanna þá tóku þeir til starfs allir
og færðu út veggina. Veðrið var heitt af sólu. Og er þeir
höfðu út fært veggina þá settist Þorsteinn niður og Austmaður
í búðartóftina og sofnaði Þorsteinn og lét illa í svefni.
Austmaður sat hjá honum og lét hann njóta draums síns. Og er
hann vaknaði var honum erfitt orðið.
Austmaður
spurði hvað hann hefði dreymt er hann lét svo illa í svefni.
Þorsteinn
svaraði: "Ekki er mark að draumum."
Og
er þeir riðu heim um kveldið þá spyr Austmaður hvað Þorstein
hefði dreymt.
Þorsteinn
svarar: "Ef eg segi þér drauminn þá skaltu ráða hann sem hann
er til."
Austmaður
kveðst á það hætta mundu.
Þorsteinn
mælti þá: "Það dreymdi mig að eg þóttist heima vera að Borg og
úti fyrir karldyrum og sá eg upp á húsin og á mæninum álft
eina væna og fagra og þóttist eg eiga og þótti mér allgóð. Þá
sá eg fljúga ofan frá fjöllunum örn mikinn. Hann fló hingað og
settist hjá álftinni og klakaði við hana blíðlega og hún þótti
mér það vel þekkjast. Þá sá eg að örninn var svarteygur og
járnklær voru á honum. Vasklegur sýndist mér hann. Því næst sá
eg fljúga annan fugl af suðurátt. Sá fló hingað til Borgar og
settist á húsin hjá álftinni og vildi þýðast hana. Það var og
örn mikill. Brátt þótti mér sá örninn er fyrir var ýfast mjög
er hinn kom til og þeir börðust snarplega og lengi og það sá
eg að hvorumtveggja blæddi. Og svo lauk þeirra leik að sinn
veg hné hvor þeirra af húsmæninum og voru þá báðir dauðir en
álftin sat eftir hnipin mjög og dapurleg. Og þá sá eg fljúga
fugl úr vestri. Það var valur. Hann settist hjá álftinni og
lét blítt við hana og síðan flugu þau í brott bæði samt í sömu
átt og þá vaknaði eg. Og er draumur þessi ómerkilegur," segir
hann, "og mun vera fyrir veðrum að þau mætast í lofti úr þeim
áttum er mér þóttu fuglarnir fljúga."
Austmaður
segir: "Ekki er það mín ætlan," segir hann, "að svo sé."
Þorsteinn
mælti: "Ger af drauminum slíkt er þér sýnist líklegast og lát
mig heyra."
Austmaður
mælti: "Fuglar þeir munu vera stórra manna fylgjur en
húsfreyja þín er eigi heil og mun hún fæða meybarn frítt og
fagurt og munt þú unna því mikið. En göfgir menn munu biðja
dóttur þinnar úr þeim áttum sem þér þóttu ernirnir fljúga að
og leggja á hana ofurást og berjast of hana og látast báðir af
því efni. Og því næst mun hinn þriðji maður biðja hennar úr
þeirri átt er valurinn fló að og þeim mun hún gift vera. Nú
hefi eg þýddan draum þinn. Eg hygg eftir mun ganga."
Þorsteinn
svarar: "Illa er draumur ráðinn og óvingjarnlega," sagði hann,
"og munt þú ekki drauma ráða kunna."
Austmaður
svarar: "Þú munt að raun um komast hversu eftir gengur."
Þorsteinn
lagði fæð á Austmanninn og fór hann á brott um sumarið og er
hann nú úr sögunni.
3
Um sumarið bjóst Þorsteinn til þings og mælti til Jófríðar
húsfreyju áður hann fór heiman: "Svo er háttað," segir hann,
"að þú ert með barni og skal það barn út bera ef þú fæðir
meybarn en upp fæða ef sveinn er."
Og
það var þá siðvandi nokkur er land var allt alheiðið að þeir
menn er félitlir voru en stóð ómegð mjög til handa létu út
bera börn sín og þótti þó illa gert ávallt.
Og
er Þorsteinn hafði þetta mælt þá svarar Jófríður: "Þetta er
óþínslega mælt," segir hún, "slíkur maður sem þú ert og mun
þér eigi sýnast þetta að láta gera svo auðigur maður sem þú
ert."
Þorsteinn
svarar: "Veist þú skaplyndi mitt," segir hann, "að eigi mun
hlýðisamt verða ef af er brugðið."
Síðan
reið hann til þings en Jófríður fæddi meðan meybarn ákafa
fagurt. Konur vildu það bera að henni en hún kvað þess litla
þörf og lét þangað kalla smalamann sinn er Þorvarður hét og
mælti hún: "Hest minn skaltu taka og leggja söðul á og færa
barn þetta vestur í Hjarðarholt Þorgerði Egilsdóttur og bið
hana upp fæða með leynd svo að Þorsteinn verði ei var við. Og
þeim ástaraugum renni eg til barns þessa að víst eigi nenni eg
að það sé út borið. En hér eru þrjár merkur silfurs er þú
skalt hafa að verkkaupi. En Þorgerður skal fá þér fari vestur
þar og vist um haf."
Þorvarður
gerði sem hún mælti. Síðan reið hann vestur í Hjarðarholt með
barnið og fékk Þorgerði í hendur en hún lét upp fæða landseta
sína er bjuggu inn á Leysingjastöðum í Hvammsfirði. En hún tók
Þorvarði fari norður í Steingrímsfirði í Skeljavík og vist of
haf og fór hann þar utan og er hann nú úr sögunni.
Og
er Þorsteinn kom heim af þingi þá segir Jófríður honum að
barnið er út borið sem hann hafði fyrir mælt en smalamaður var
í brott hlaupinn og stolið í brott hesti hennar.
Þorsteinn
kvað hana hafa vel gert og fékk sér smalamann annan.
Nú
liðu svo sex vetur að þetta varð ekki víst. Og þá reið
Þorsteinn til heimboðs vestur í Hjarðarholt til Ólafs pá mags
síns Höskuldssonar er þá þótti vera með mestri virðingu allra
höfðingja vestur þar. Þorsteini var þar vel fagnað sem líklegt
var.
Og
á einnhvern dag að veislunni er það sagt að Þorgerður sat á
tali við Þorstein bróður sinn í öndvegi en Ólafur átti tal við
aðra menn. En yfir gegnt þeim á bekkinum sátu meyjar þrjár.
Þá
mælti Þorgerður: "Hversu líst þér bróðir á meyjarnar þessar er
hér sitja gegnt okkur?"
Hann
svarar: "Allvel," segir hann, "og er þó ein fegurst miklu og
hefir hún vænleik Ólafs en hvíti og yfirbragð vort Mýramanna."
Þorgerður
svarar: "Víst er það satt er þú segir bróðir að hún hefir
hvíti og yfirbragð vort Mýramanna en ei vænleik Ólafs pá því
að hún er eigi hans dóttir."
"Hversu
má það vera," segir Þorsteinn, "en þó sé hún þín dóttir?"
Hún
svarar: "Með sannindum að segja þér frændi," kvað hún, "þá er
þessi þín dóttir en eigi mín, hin fagra mær" og segir honum
síðan allt sem farið hafði og biður hann fyrirgefa sér og konu
sinni þessi afbrigði.
Þorsteinn
mælti: "Ekki kann eg ykkur að ásaka um þetta og veltur þangað
sem vera vill um flesta hluti og hafið þið vel yfir slétt
vanhyggju mína. Líst mér svo á mey þessa að mér þykir mikil
gifta í að eiga jafnfagurt barn. Eða hvað heitir hún?"
"Helga
heitir hún," segir Þorgerður.
"Helga
hin fagra," segir Þorsteinn. "Nú skalt þú búa ferð hennar heim
með mér."
Hún
gerði svo. Þorsteinn var þaðan út leiddur með góðum gjöfum og
reið Helga heim með honum og fæddist þar upp með mikilli
virðing og ást af föður og móður og öllum frændum.
4
Þenna tíma bjó uppi á Hvítársíðu á Gilsbakka Illugi svarti
Hallkelsson Hrosskelssonar. Móðir Illuga var Þuríður dylla
dóttir Gunnlaugs ormstungu. Illugi var annar mestur höfðingi í
Borgarfirði en Þorsteinn Egilsson. Illugi svarti var
stóreignamaður og harðlyndur mjög og hélt vel vini sína. Hann
átti Ingibjörgu dóttur Ásbjarnar Harðarsonar úr Örnólfsdal.
Móðir Ingibjargar var Þorgerður dóttir Miðfjarðar-Skeggja.
Börn
Ingibjargar og Illuga voru mörg en fá koma við þessa sögu.
Hermundur hét son þeirra en annar Gunnlaugur. Báðir voru þeir
efnilegir menn og þá frumvaxta.
Svo
er sagt frá Gunnlaugi að hann var snemmendis bráðger, mikill
og sterkur, ljósjarpur á hár og fór allvel, svarteygur og
nokkuð nefljótur og skapfelligur í andliti, miðmjór og
herðimikill, kominn á sig manna best, hávaðamaður mikill í
öllu skaplyndi og framgjarn snemmendis og við allt óvæginn og
harður og skáld mikið og heldur níðskár og kallaður Gunnlaugur
ormstunga.
Hermundur
var þeirra vinsælli og hafði höfðingjabragð á sér.
Og
er Gunnlaugur var tólf vetra gamall bað hann föður sinn
fararefna og kvaðst hann vilja fara utan og sjá sið annarra
manna. Illugi bóndi tók því seinlega, kvað hann eigi mundu
þykja góðan í öðrum löndum er hann þóttist trautt mega semja
við hann þar heima sem hann vildi.
Og
einnhvern morgun var það alllitlu síðar að Illugi bóndi gekk
út snemma og sá að útibúr hans var opið og voru lagðir út
vörusekkar nokkurir á hlaðið sex og þar lénur með. Hann
undraðist þetta mjög.
Þar
gekk þá að maður og leiddi fjögur hross og var þar Gunnlaugur
son hans og mælti: "Eg hefi sekkana út lagið," segir hann.
Illugi
spyr hví hann gerði svo. Hann segir að það skyldi vera
fararefni hans.
Illugi
mælti: "Engi ráð skalt þú taka af mér og fara hvergi fyrr en
eg vil" og kippti inn aftur vörusekkunum.
Gunnlaugur
reið þá í brott þaðan og kom um kveldið ofan til Borgar og
bauð Þorsteinn bóndi honum þar að vera og það þiggur hann.
Gunnlaugur segir Þorsteini hversu farið hafði með þeim feðgum.
Þorsteinn bað hann þar vera þeim stundum sem hann vildi og þar
var hann þau misseri og nam lögspeki að Þorsteini og virðist
öllum mönnum þar vel til hans.
Jafnan
skemmtu þau Helga sér að tafli og Gunnlaugur. Lagði hvort
þeirra góðan þokka til annars bráðlega sem raunir bar á síðan.
Þau voru mjög jafnaldrar.
Helga
var svo fögur að það er sögn fróðra manna að hún hafi fegurst
kona verið á Íslandi. Hár hennar var svo mikið að það mátti
hylja hana alla og svo fagurt sem gull barið og engi kostur
þótti þá þvílíkur sem Helga hin fagra í öllum Borgarfirði og
víðara annars staðar.
Og
einhvern dag er menn sátu í stofu að Borg þá mælti Gunnlaugur
til Þorsteins: "Einn er sá hlutur í lögum, er þú hefir eigi
kennt mér, að fastna mér konu."
Þorsteinn
segir: "Það er lítið mál" og kenndi honum atferli.
Þá
mælti Gunnlaugur: "Nú skalt þú vita hvort mér hafi skilist og
mun eg nú taka í hönd þér og láta sem eg festi mér Helgu
dóttur þína."
Þorsteinn
segir: "Þarfleysi ætla eg það vera," segir hann.
Gunnlaugur
þreifaði þá þegar í hönd honum og mælti: "Veit mér nú þetta,"
segir hann.
"Ger
sem þú vilt," segir Þorsteinn, "en það skulu þeir vita er hjá
eru staddir að þetta skal vera sem ómælt og þessu skulu engi
undirmál fylgja."
Síðan
nefndi Gunnlaugur sér votta og fastnaði sér Helgu og spurði
síðan hvort þá nætti svo nýta. Hann kvað svo vera mega og varð
mönnum mikið gaman að þessu, þeim er við voru staddir.
5
Önundur hét maður er bjó suður að Mosfelli. Hann var auðmaður
hinn mesti og hafði goðorð suður þar um nesin. Hann var
kvongaður maður og hét Geirný kona hans, Gnúpsdóttir,
Molda-Gnúpssonar er nam suður Grindavík.
Þeirra
synir voru þeir Hrafn og Þórarinn og Eindriði. Allir vooru
þeir efnilegir menn en þó var Hrafn fyrir þeim í hvívetna.
Hann var mikill maður og sterkur, manna sjálegastur og skáld
gott og er hann var mjög rosknaður þá fór hann landa á milli
og virðist hvervetna vel þar sem hann kom.
Þá
bjó suður á Hjalla í Ölfusi þeir Þóroddur hinn spaki
Eyvindarson og Skafti son hans er þá var lögsögumaður á
Íslandi. Móðir Skafta var Rannveig dóttir Gnúps
Molda-Gnúpssonar og voru þeir systrasynir Skafti og
Önundarsynir. Var þar vinátta mikil með frændsemi.
Þá
bjó út að Rauðamel Þorfinnur Sel-Þórisson og átti sjö sonu og
voru allir efnilegir menn. Þeir hétu svo: Þorgils, Eyjólfur og
Þórir, og voru þeir mestir menn út þangað. Og þessir menn er
nú eru nefndir voru allir uppi á einn tíma.
Og
þessu nær urðu þau tíðindi er best hafa orðið hér á Íslandi að
landið varð allt kristið og allt fólk hafnaði fornum átrúnaði.
Gunnlaugur
ormstunga, er áður var frá sagt, var nú ýmist að Borg með
Þorsteini eða Illuga föður sínum á Gilsbakka sex vetur og var
hann þá átján vetra og samdist þá mikið með þeim feðgum.
Maður
hét Þorkell svarti. Hann var heimamaður Illuga og náfrændi og
hafði þar upp vaxið. Honum tæmdist arfur norður í Vatnsdal í
Ási og beiddi hann Gunnlaug fara með sér. Og hann gerði svo og
riðu norður tveir saman í Ás og fengu féið, og greiddu þeir
féið af höndum er varðveitt höfðu með atgöngu Gunnlaugs.
Og
er þeir riðu norðan gistu þeir í Grímstungum að auðigs bónda
er þar bjó. Og um morguninn tók smalamaður hest Gunnlaugs og
var þá sveittur mjög er þeir fengu. Gunnlaugur laust
smalamanninn í óvit. Bóndi vildi eigi svo búið hafa og beiddi
bóta fyrir. Gunnlaugur bauð að gjalda bónda mörk. Bónda þótti
það of lítið.
Gunnlaugur
kvað þá vísu:
Mörk
bauð eg mundangs sterkum
mannni,
tyggja ranna.
Grásíma
skaltu góma
glóðspýtis
það nýta.
Iðrast
muntu ef yðrum
allráðr
flóða úr sjóði
lætr
eyðanda líða
linns
samlagar kindar.
Þessi
varð sætt þeirra sem Gunnlaugur bauð og riðu þeir suður heim
við svo búið.
Og
litlu síðar beiddi Gunnlaugur föður sinn fararefna í annað
sinn.
Illugi
segir: "Nú skal vera sem þú vilt," segir hann. "Hefir þú nú
heldur samið þig úr því sem var."
Reið
Illugi þá heiman skjótt og keypti skip hálft til handa
Gunnlaugi, er uppi stóð í Gufuárósi, að Auðuni festargram.
Þessi Auðun vildi eigi utan flytja sonu Ósvífs hins spaka
eftir víg Kjartans Ólafssonar sem segir í Laxdæla sögu og varð
það þó síðar en þetta.
Og
er Illugi kom heim þá þakkaði Gunnlaugur honum vel. Þorkell
svarti réðst til ferðar með Gunnlaugi og var fluttur varnaður
þeirra til skips en Gunnlaugur var að Borg meðan þeir bjuggust
og þótti glaðara að tala við Helgu en vera í starfi með
kaupmönnum.
Einnhvern
dag spurði Þorsteinn Gunnlaug ef hann vildi ríða til hrossa
með honum upp í Langavatnsdal. Gunnlaugur kvaðst það vilja.
Nú
ríða þeir tveir saman þar til er þeir koma til selja Þorsteins
er heita á Þorgilsstöðum og voru þar stóðhross er Þorsteinn
átti fjögur saman og voru rauð að lit. Hestur var allvænlegur
og lítt reyndur. Þorsteinn bauð að gefa Gunnlaugi hrossin en
hann kvaðst eigi hrossa þurfa er hann ætlaði af landi.
Og
þá riðu þeir til annarra stóðhrossa. Var þar hestur grár með
fjórum merum og var sá bestur í Borgarfirði og bauð Þorsteinn
að gefa þann Gunnlaugi.
Hann
svarar: "Eigi vil eg þessi heldur en hin. Eða hví býður þú mér
eigi það er eg vil þiggja?"
"Hvað
er það?" segir Þorsteinn.
Gunnlaugur
mælti: "Helga hin fagra dóttir þín."
Þorsteinn
svarar: "Ei mun svo skjótt ráðast," segir hann og tók annað
mál og riðu heimleiðis ofan með Langá.
Þá
mælti Gunnlaugur: "Vita vil eg," segir hann, "hverju þú vilt
svara mér um bónorðið."
Þorsteinn
svarar: "Ekki sinni eg hégóma þínum," segir hann.
Gunnlaugur
mælti: "Þetta er alhugi minn en eigi hégómi."
Þorsteinn
svarar: "Vita skyldir þú fyrst hvað þú vildir. Ertu ei ráðinn
til utanferðar og lætur þó sem þú skulir kvongast? Er það ekki
jafnræði með ykkur Helgu meðan þú ert svo óráðinn og mun því
ekki verða á litið."
Gunnlaugur
mælti: "Hvar til ætlar þú um gjaforð dóttur þinnar ef þú vilt
eigi gifta syni Illuga svarta, eða hvar eru þeir í Borgarfirði
er meira háttar séu en hann?"
Þorsteinn
svarar: "Ekki fer eg í mannjöfnuð," segir hann, "en værir þú
slíkur maður sem hann þá mundi þér ei frá vísað."
Gunnlaugur
mælti: "Hverjum viltu heldur gifta dóttur þína en mér?"
Þorsteinn
svarar: "Mart er hér gott mannval. Þorfinnur að Rauðamel á sjö
sonu og alla vel mannaða."
Gunnlaugur
svarar: "Hvorgi þeirra Önundar né Þorfinns er jafnmenni föður
míns því að þig skortir sýnt við hann. Eða hvað hefir þú í
móti því er hann deildi kappi við Þorgrím goða Kallaksson á
Þórnessþingi og við sonu hans og hafði einn það er við lá?"
Þorsteinn
svarar: "Eg stökkti í brott Steinari syni Önundar sjóna og
þótti það heldur mikilræði."
Gunnlaugur
svarar: "Egils naustu að því, föður þíns, enda mun þar fám
bóndum vel endast að synja mér mægðar."
Þorsteinn
svarar: "Hafðu í frammi kúgan við þá uppi við fjöllin en það
kemur þér fyrir ekki hér út á Mýrunum."
Um
kveldið koma þeir heim. Og um morguninn ríður Gunnlaugur upp á
Gilsbakka og bað föður sinn ríða til kvonbæna með sér út til
Borgar.
Illugi
svarar: "Þú ert óráðinn maður þar sem þú ert ráðinn til
utanferðar en lætur nú sem þú skulir starfa í kvonbænum og
veit eg að slíkt er ekki við skaplyndi Þorsteins."
Gunnlaugur
svarar: "Eg ætla þó utan allt eins og líkar mér ekki utan þú
fylgir þessu."
Síðan
reið Illugi heiman með tólfta mann ofan til Borgar og tók
Þorsteinn vel við honum.
Um
morguninn snemma ræddi Illugi til Þorsteins: "Eg vil tala við
þig."
Þorsteinn
svarar: "Göngum upp á borgina og tölum þar."
Og
svo gerðu þeir. Gunnlaugur gekk með þeim.
Þá
mælti Illugi: "Gunnlaugur frændi minn kveðst hafa vakið bónorð
við þig fyrir sína hönd að biðja Helgu dóttur þinnar. En nú
vil eg vita hvern stað eiga skal málið. Er þér kunnig ætt hans
og fjáreign vor. Skal hvorki til spara af vorri hendi
staðfestu né mannaforráð ef þá er nær en áður."
Þorsteinn
svarar: "Það eitt finn eg Gunnlagi að mér þykir hann vera
óráðinn," segir hann, "en ef hann væri þér líkur í skaplyndi
þá mundi eg lítt seinka."
Illugi
svarar: "Þetta mun okkur verða að vinslitum ef þú synjar okkur
feðgum jafnræðis."
Þorsteinn
svarar: "Fyrir þín orð," segir hann, "og okkra vingan þá skal
Helga vera heitkona Gunnlaugs en eigi festarkona og bíða þrjá
vetur. En Gunnlaugur skal fara utan og skapa sig eftir góðra
manna siðum en eg skal laus allra mála ef hann kemur ei svo út
eða mér virðist eigi skapferði hans."
Og
við þetta skilja þeir. Ríður Illugi heim en Gunnlaugur til
skips. Og er þeim gaf byr létu þeir í haf og komu skipi sínu
norður við Noreg og sigldu inn eftir Þrándheimi til Niðaróss
og lágu þar í lægi og skipuðu upp.
6
Þenna tíma réð fyrir Noregi Eiríkur jarl Hákonarson og Sveinn
bróðir hans. Eiríkur jarl hafði þá aðsetu inn á Hlöðum að
föðurleifð sinni og var ríkur höfðingi. Skúli Þorsteinsson var
þá með jarli og var hirðmaður hans og vel metinn.
Það
er frá sagt að þeir Gunnlaugur og Auðun festargramur gengu
tólf menn saman inn á Hlaðir. Gunnlaugur var svo búinn að hann
var í grám kyrtli og í hvítum leistbrókum. Sull hafði hann á
fæti niðri á ristinni. Freyddi úr upp blóð og vogur er hann
gekk við. Og með þeim búningi gekk hann fyrir jarlinn og þeir
Auðun og kvöddu hann vel. Jarl kenndi Auðun og spyr hann
tíðinda af Íslandi en Auðun sagði slík sem voru.
Jarl
spyr Gunnlaug hver hann væri en hann sagði honum nafn sitt og
ætt.
Jarl
mælti: "Skúli Þorsteinsson," segir hann, "hvað manna er þessi
á Íslandi?"
"Herra,"
segir hann, "takið honum vel. Hann er hins besta manns son á
Íslandi, Illuga svarta af Gilsbakka, og fóstbróðir minn."
Jarl
mælti: "Hvað er fæti þínum Íslendingur?"
"Sullur
er á herra," sagði hann.
"Og
gekkst þú þó ekki haltur?"
Gunnlaugur
svarar: "Eigi skal haltur ganga meðan báðir fætur eru
jafnlangir."
Þá
mælti hirðmaður jarls er Þórir hér: "Þessi rembist mikið,
Íslendingurinn, og væri vel að vér freistuðum hans nokkuð."
Gunnlaugur
leit við honum og mælti:
Hirðmaðr
er einn,
sá
er einkar meinn
Trúið
honum vart,
hann
er illr og svartr.
Þá
vildi Þórir grípa til exar.
Jarl
mælti: "Lát vera kyrrt," segir hann, "ekki skulu menn gefa að
slíku gaum. Eða hve gamall maður ertu Íslendingur?"
Gunnlaugur
svarar: "Eg em nú átján vetra," segir hann.
"Það
læt eg um mælt," segir jarl, "að þú verðir ei annarra átján."
Gunnlaugur
mælti og heldur lágt: "Bið mér öngra forbæna," segir hann, "en
bið þér heldur."
Jarl
mælti: "Hvað sagðir þú nú Íslendingur?"
Gunnlaugur
svarar: "Svo sem mér þótti vera eiga að þú bæðir mér öngra
forbæna en bæðir sjálfum þér hallkvæmri bæna."
"Hverra
þá?" segir jarl.
"Að
þú fengir ei þvílíkan dauðdaga sem Hákon jarl faðir þinn."
Jarl
setti svo rauðan sem blóð og bað taka fól þetta skjótt.
Þá
gekk Skúli fyrir jarl og mælti: "Gerið fyrir mín orð herra og
gefið manninum grið og fari hann á brott sem skjótast."
Jarl
mælti: "Verði hann á brottu sem skjótast ef hann vill griðin
hafa og komi aldrei í mitt ríki síðan."
Þá
gekk Skúli út með Gunnlaugi og ofan á bryggjur. Þar var
Englandsfar albúið til útláts. Og þá tók Skúli Gunnlaugi far
og Þorkatli frænda hans. En Gunnlaugur fékk Auðuni skip sitt
til varðveislu og fé sitt það er hann hafði ei með sér.
Nú
sigla þeir Gunnlaugur í Englandshaf og komu um haustið suður
við Lundúnabryggjur og réðu þar til hlunns skipi sínu.
7
Þá réð fyrir Englandi Aðalráður konungur Játgeirsson og var
góður höfðingi. Hann sat þenna vetur í Lúndúnaborg.
Ein
var þá tunga á Englandi sem í Noregi og í Danmörku. En þá
skiptust tungur í Englandi er Vilhjálmur bastarður vann
England. Gekk þaðan af í Englandi valska er hann var þaðan
ættaður.
Gunnlaugur
gekk bráðlega fyrir konung og kvaddi hann vel og virðulega.
Konungur
spyr hvaðan af löndum hann væri.
Gunnlaugur
segir sem var "en því hefi eg sótt á yðvarn fund herra að eg
hefi kvæði ort um yður og vildi eg að þér hlýdduð kvæðinu."
Konungur
kvað svo vera skyldu. <P<
Her sést allr við örva
Englands
sem guðs engil.
Ætt
lýtr grams og gumna
gunnbráðs
Aðalráði.
Konungur
þakkaði honum kvæðið og gaf honum að bragarlaunum
skarlatsskikkju skinndregna hinum bestum skinnum og hlaðbúna í
skaut niður og gerði hann hirðmann sinn. Og var Gunnlaugur með
konungi um veturinn og virðist vel.
Og
einn dag um morguninn snemnma þá mætti Gunnlaugur þremur
mönnum á stræti einu og nefndist sá Þórormur er fyrir þeim
var. Hann var mikill og sterkur og furðu torveldlegur.
Hann
mælti: "Norðmaður," segir hann, "sel mér fé nokkuð að láni."
Gunnlaugur
svarar: "Ekki mun það ráðlegt að selja fé sitt ókunnum
mönnum."
Hann
svarar: "Eg skal gjalda þér að nefndum degi."
"Þá
skal á það hætta," segir Gunnlaugur.
Síðan
seldi hann honum féið.
Og
litlu síðar fann Gunnlaugur konunginn og segir honum
fjárlánið.
Konungur
svarar: "Nú hefir lítt til tekist. Þessi er hinn mesti
ránsmaður og víkingur og eig ekki við hann en eg skal fá þér
jafnmikið fé."
Gunnlaugur
svarar: "Illa er oss þá farið," segir hann, "hirðmönnum yðrum,
göngum upp á saklausa menn en láta slíka sitja yfir voru og
skal það aldrei verða."
Og
litlu síðar hitti hann Þórorm og heimti féið að honum en hann
kvaðst eigi gjalda mundu.
Gunnlaugur
kvað þá vísu þessa:
Meðalráð
er þér Móði
málma
galdrs að halda,
att
hafið þér við prettum
oddrjóð,
fyrir mér hoddum.
Vita
máttu hitt að eg heiti,
hér
sé eg á því færi,
það
fékkst nafn af nökkvi,
naðrstunga,
mér ungum.
"Nú
vil eg bjóða þér lög," segir Gunnlaugur, "að þú gjalt mér fé
mitt eða gakk á hólm við mig ella á þriggja nátta fresti."
Þá
hló víkingurinn og mælti: "Til þess hefir engi orðið fyrri en
þú að skora mér á hólm svo skarðan hlut sem margur hefir fyrir
mér borið og em eg þessa albúinn."
Og
við það skildu þeir Gunnlaugur að sinni.
Gunnlaugur
segir konungi svo búið.
Hann
svarar: "Nú er komið í allóvænt efni. Þessi maður deyfir hvert
vopn. Nú skaltu mínum ráðum fram fara og er hér sverð er eg
vil gefa þér og með þessu skaltu vega en sýn honum annað."
Gunnlaugur
þakkaði konungi vel.
Og
er þeir voru til hólms búnir þá spyr Þórormur hverninn sverð
það væri er hann hafði. Gunnlaugur sýnir honum og bregður en
hafði lykkju á meðalkafla á konungsnaut og dregur á hönd sér.
Berserkurinn
mælti er hann sá sverðið: "Ekki hræðist eg það sverð," segir
hann og hjó til Gunnlaugs með sverði og af honum mjög svo
skjöldinn allan. Gunnlaugur hjó þegar í mót með konungsnaut en
berserkurinn stóð hlífarlaus fyrir og hugði að hann hefði hið
sama vopn og hann sýndi en Gunnlaugur hjó hann þegar banahögg.
Konungur
þakkaði honum verkið og af þessu fékk hann mikla frægð í
Englandi og víða annars staðar.
Um
vorið er skip gengu milli landa þá bað Gunnlaugur Aðalráð
konung orlofs að sigla nokkuð. Konungur spyr hvað hann vildi
þá.
Gunnlaugur
svarar: "Eg vildi efna það sem eg hefi heitið" og kvað vísu
þessa:
Koma
skal eg víst að vitja
vígsdöglinga
þriggja,
því
hef eg hlutvöndum heitið,
hjarls
og tveggja jarla.
hverfka
eg aftr áðr arfi,
auðveitir
gefr rauðan
ormabeð
fyrir ermar,
odd-Gefnar
mér stefni.
"Svo
skal og vera skáld," segir konungur og gaf honum gullhring er
stóð sex aura "en því skaltu heita mér," segir konungur, "að
koma aftur til mín að öðru hausti fyrir því að eg vil ei láta
þig fyrir sakir íþróttar þinnar."
8
Síðan siglir Gunnlaugur af Englandi með kaupmönnum norður til
Dyflinnar. Þá réð fyrir Írlandi Sigtryggur konungur
silkiskegg, son Ólafs kvarans og Kormlaðar drottningar. Hann
hafði þá skamma stund ráðið ríkinu. Gunnlaugur gekk þá fyrir
konung og kvaddi hann vel og virðulega. Konungur tók honum
sæmilega.
Gunnlaugur
mælti: "Kvæði hefi eg ort um yður og vildi eg hljóð fá."
Konungur
svarar: "Ekki hafa menn til þess orðið fyrri að færa mér kvæði
og skal víst hlýða."
Gunnlaugur
kvað þá drápuna og er þetta stefið í:
Elr
sváru skæ
Sigtryggr
við hræ.
Og
þetta er þar:
Kann
eg máls of skil
hvern
eg mæra vil
konungmanna
kon,
hann
er Kvarans son.
Muna
gramr við mig,
venr
hann gjöfli sig,
þess
mun grepp vara,
gullhring
spara.
Segi
siklingr mér
ef
hann heyri sér
dýrlegra
brag,
það
er drápu lag.
Konungur
þakkaði honum kvæðið og kallaði til sín féhirði sinn og mælti
svo: "Hverju skal launa kvæðið?"
Hann
svarar: "Hverju viljið þér herra?" segir hann.
"Hversu
er launað," segir konungur, "ef eg gef honum knörru tvo?"
Féhirslumaður
svarar: "Of mikið er það herra," segir hann. "Aðrir konungar
gefa að bragarlaunum gripi góða, sverð góð eða gullhringa
góða."
Konungur
gaf honum klæði sín af nýju skarlati, kyrtil hlaðbúinn og
skikkju með ágætum skinnum og gullhring er stóð mörk.
Gunnlaugur þakkaði honum vel og dvaldist þar skamma stund og
fór þaðan til Orkneyja.
Þá
réð fyrir Orkneyjum Sigurður jarl Hlöðvisson. Hann var vel til
íslenskra manna. Gunnlaugur kvaddi jarl vel og kveðst hafa að
færa honum kvæði. Jarl kvaðst hlýða vilja kvæði hans, svo
stórra manna sem hann var á Íslandi. Gunnlaugur flutti kvæðið
og var það flokkur og vel ortur. Jarl gaf honum breiðöxi,
sifurrekna alla þar er bæta þótti, að kvæðislaunum og bauð
honum með sér að vera.
Gunnlaugur
þakkaði honum gjöfina og svo boð hið sama en kveðst verða að
fara austur til Svíþjóðar og gekk síðan á skip með kaupmönnum
þeim er sigldu til Noregs og komu um haustið austur við
Konungahellu. Þorkell frændi hans fylgdi honum jafnan. Úr
Konungahellu fengu þeir sér leiðtoga upp í Gautland hið vestra
og komu fram í kaupstað þeim er í Skörum heitir.
Þar
réð fyrir jarl sá er Sigurður hét og var við aldur. Gunnlaugur
gekk fyrir hann og kvaddi hann vel og kvaðst kvæði hafa ort um
hann. Jarl gaf gott hljóð til. Gunnlaugur kvað kvæðið og var
það flokkur. Jarl þakkaði honum og launaði honum vel og bauð
honum með sér að vera um veturinn.
Sigurður
jarl hafði jólaboð mikið um veturinn. Og affangadag jóla koma
þar sendimenn Eiríks jarls norðan af Noregi tólf saman. Þeir
fóru með gjöfum til Sigurðar jarls. Jarlinn fagnaði þeim vel
og skipaði þeim um jólin hjá Gunnlaugi. Þar voru ólæti mikil.
Gautar
ræddu um að engi jarl væri meiri og frægri en Sigurður.
Noregsmönnum þótti Eiríkur jarl miklu framar og um þetta
þrættu þeir og tóku Gunnlaug til úrskurðarmanns hvorirtveggju
um þetta mál.
Gunnlaugur
kvað þá vísu þessa:
Segið
ér frá jarli,
oddfeimu
stafir, þeima,
hann
hefir litnar hávar,
hár
karl er sá, bárur.
Sigreynir
hefir sénar
sjálfr
í miklu gjálfri
austur
fyrir unnar hesti
Eiríkr
bláar fleiri.
Hvorirtveggju
undu vel við úrskurðinn en betur Noregsmenn. Sendimenn fóru
þaðan eftir jólin með fégjöfum er Sigurður jarl sendi Eiríki
jarli. Sögðu þeir nú Eiríki jarli úrskurðinn Gunnlaugs. Jarli
þótti Gunnlaugur hafa sýnt við sig einurð og vináttu og lét
þau orð um fara að Gunnlaugur skyldi þar friðland hafa í hans
ríki. Það frétti Gunnlaugur síðan hvað jarl hafði um mælt.
Sigurður
jarl fékk Gunnlaugi leiðtoga austur í Tíundaland í Svíþjóð sem
hann beiddi.
9
Þenna tíma réð fyrir Svíþjóð Ólafur konungur sænski son Eiríks
konungs sigursæla og Sigríðar hinnar stórráðu dóttur
Sköglar-Tósta. Hann var ríkur konungur og ágætur,
metnaðarmaður mikill.
Gunnlaugur
kom til Uppsala nær þingi þeirra Svía um vorið og er hann náði
konungs fundi kvaddi hann konunginn. Hann tók honum vel og
spyr hver hann væri. Hann kvaðst vera Íslandsmaður. Þar var þá
með Ólafi konungi Hrafn Önundarson.
Konungur
mælti: "Hrafn," segir hann, "hvað manna er hann á Íslandi?"
Maður
stóð upp af hinum óæðra bekk, mikill og vasklegur, gekk fyrir
konung og mælti: "Herra," segir hann, "hann er hinnar bestu
ættar og sjálfur hinn vaskasti maður."
"Fari
hann þá og sitji hjá þér," sagði konungur.
Gunnlaugur
mælti: "Kvæði hefi eg að færa yður," sagði hann, "og vildi eg
að þér hlýdduð og gæfuð hljóð til."
"Gangið
fyrst og sitjið," sagði konungur. "Ekki er nú tóm til yfir
kvæðum að sitja."
Þeir
gerðu svo. Tóku þeir þá tal með sér Gunnlaugur og Hrafn. Sagði
hvor öðrum frá ferðum sínum. Hrafn kvaðst farið hafa áður um
sumarið af Íslandi til Noregs og öndverðan vetur austur til
Svíþjóðar. Þar gerist brátt vel með þeim.
Og
einn dag er liðið var þingið voru þeir báðir fyrir konungi
Gunnlaugur og Hrafn.
Þá
mælti Gunnlaugur: "Nú vildi eg herra," segir hann, "að þér
heyrðuð kvæðið."
"Það
má nú," segir hann.
"Nú
vil eg flytja kvæði mitt herra," segir Hrafn.
"Það
má vel," segir hann.
Þá
vil eg flytja fyrr kvæði mitt herra," segir Gunnlaugur, "ef
þér viljið svo."
"Eg
á fyrr að flytja herra," segir Hrafn, "er eg kom fyrr til
yðvar."
Gunnlaugur
mælti: "Hvar komu feður okkrir þess," segir hann, "að minn
faðir væri eftirbátur þíns föður, hvar nema alls hvergi? Skal
og svo með okkur vera."
Hrafn
svarar: "Gerum þá kurteisi," segir hann, "að vér færum þetta
ei í kappmæli og látum konung ráða."
Konungur
mælti: "Gunnlaugur skal fyrri flytja því að honum eirir illa
ef hann hefir ei sitt mál."
Þá
kvað Gunnlaugur drápuna er hann hafði orta um Ólaf konung.
Og
er lokið var drápunni þá mælti konungur: "Hrafn," sagði hann,
"hversu er kvæðið ort?"
"Vel
herra," sagði hann. "Það er stórort kvæði og ófagurt og
nakkvað stirðkveðið sem Gunnlaugur er sjálfur í skaplyndi."
"Nú
skaltu flyta þitt kvæði Hrafn," segir konungur.
Hann
gerir svo.
Og
er lokið var þá mælti konungur: "Gunnlaugur," segir hann,
"hversu er kvæði þetta ort?"
Gunnlaugur
svarar: "Vel herra," segir hann. "Þetta er fagurt kvæði sem
Hrafn er sjálfur að sjá og yfirbragðslítið. Eða hví ortir þú
flokk um konunginn," segir hann, "eða þótti þér hann ei
drápunnar verður?"
Hrafn
svarar: "Tölum þetta ei lengur. Til mun verða tekið þótt síðar
sé," segir hann og skildu nú við svo búið.
Litlu
síðar gerðist Hrafn hirðmaður Ólafs konungs og bað hann orlofs
til brottferðar. Konungur veitti honum það.
Og
er Hrafn var til brottferðar búinn þá mælti hann til
Gunnlaugs: "Lokið skal nú okkarri vináttu fyrir því að þú
vildir hræpa mig hér fyrir höfðingjum. Nú skal eg einhverju
sinni eigi þig minnur vanvirða en þú vildir mig hér."
Gunnlaugur
svarar: "Ekki hryggja mig hót þín," segir hann, "og hvergi
munum við þess koma að eg sé minna virður en þú."
Ólafur
konungur gaf Hrafni góðar gjafir að skilnaði og fór hann í
brott síðan.
Hrafn
fór austan um vorið og kom til Þrándheims og bjó skip sitt og
sigldi til Íslands um sumarið og kom skipi sínu í Leiruvog
fyrir neðan Heiði og urðu honum fegnir frændur og vinir og var
hann heima þann vetur með föður sínum.
Og
um sumarið á alþingi fundust þeir frændur, Skafti lögmaður og
Skáld-Hrafn.
Þá
mælti Hrafn: "Þitt fullting vildi eg hafa til kvonbænar við
Þorstein Egilsson að biðja Helgu dóttur hans."
Skafti
svarar: "Er hún eigi áður heitkona Gunnlaugs ormstungu?"
Hrafn
svarar: "Er ei liðin sú stefna nú," segir hann, "sem mælt var
með þeim? Enda er miklu meiri hans ofsi er hann muni nú þess
gá eða geyma."
Skafti
svarar: "Gerum sem þér líkar."
Síðan
gengu þeir fjölmennir til búðar Þorsteins Egilssonar. Hann
fagnaði þeim vel.
Skafti
mælti: "Hrafn frændi minn vill biðja Helgu dóttur þinnar og er
þér kunnig ætt hans og auður fjár og menning góð, frænda afli
mikill og vina."
Þorsteinn
svarar: "Hún er áður heitkona Gunnlaugs og vil eg halda öll
mál við hann, þau sem mælt voru."
Skafti
mælti: "Eru nú eigi liðnir þrír vetur er til voru nefndir með
yður?"
"Já,"
sagði Þorsteinn, "en ei er sumarið liðið og má hann enn til
koma í sumar."
Skafti
svarar: "En ef hann kemur eigi til sumarlangt hverja von skum
vér þá eiga þessa máls?"
Þorsteinn
svarar: "Hér munum vér koma annað sumar og má þá sjá hvað
ráðlegast þykir en ekki tjár nú þetta að tala lengur að
sinni."
Og
við það skildu þeir og riðu menn heim af þingi.
Ekki
fór þetta tal leynt að Hrafn bað Helgu. Ei kom Gunnlaugur út
að sumri.
Og
annað sumar á alþingi fluttu þeir Skafti bónorðið ákaflega,
kváðu þá Þorstein lausan allra mála við Gunnlaug.
Þorsteinn
svarar: "Eg á fár dætur fyrir að sjá og vildi eg gjarna að
öngum manni yrðu þær að rógi. Nú vil eg finna fyrst Illuga
svarta."
Og
svo gerði hann.
Og
er þeir fundust þá mælti Þorsteinn: "Þykir þér eg laus allra
mála við Gunnlaug son þinn?"
Illugi
mælti: "Svo er víst," segir hann, "ef þú vilt. Kann eg hér nú
fátt til að leggja er eg veit eigi gjörla efni sonar mín
Gunnlaugs."
Þorsteinn
gekk þá til Skafta og keyptu þeir svo að brúðlaup skyldi vera
að veturnáttum að Borg ef Gunnlaugur kæmi eigi út á því sumri
en Þorsteinn laus allra mála við Hrafn ef Gunnlaugur kæmi til
og vitjaði ráðsins.
Eftir
það riðu menn heim af þinginu og frestaðist tilkoma Gunnlaugs
en Helga hugði illt til ráða.
10
Nú er að segja frá Gunnlaugi að hann fór af Svíþjóðu það sumar
til Englands er Hrafn fór til Íslands og þá góðar gjafir af
Ólafi konungi að skilnaði þeirra. Aðalráður konungur tók við
Gunnlaugi allvel og var hann með honum um veturinn með góðri
sæmd.
Í
þenna tíma réð fyrir Danmörku Knútur hinn ríki Sveinsson og
hafði nýtekið við föðurleifð sinni og heitaðist jafnan að
herja til Englands fyrir því að Sveinn konungur faðir hans
hafði unnið mikið ríki á Englandi áður hann andaðist vestur
þar. Og í þann tíma var mikill her danskra manna vestur þar og
var sá höfðingi fyrir er Hemingur hét, son Strút-Haralds jarls
og bróðir Sigvalda jarls, og hélt hann það ríki undir Knút
konung er Sveinn konungur hafði áður unnið.
Um
vorið bað Gunnlaugur konunginn sér orlofs til brottferðar.
Hann
svarar: "Ei samir þér nú að fara frá mér til slíks ófriðar sem
nú horfir hér í Englandi þar sem þú ert minn hirðmaður."
Gunnlaugur
svarar: "Þér skuluð ráða minn herra og gef mér orlof að sumri
til brottferðar ef Danir koma eigi."
Konungur
svarar: "Sjáum við þá."
Nú
leið það sumar og veturinn eftir og komu Danir eigi. Og eftir
mitt sumar fékk Gunnlaugur orlof til brottferðar af konungi og
fór Gunnlaugur þaðan austur til Noregs og fann Eirík jarl í
Þrándheimi á Hlöðum og tók jarl honum þá vel og bauð honum þá
með sér að vera. Gunnlaugur þakkar honum boðið og kveðst þó
vilja fara fyrst út til Íslands á vit festarmeyjar sinnar.
Jarl
mælti: "Nú eru öll skip í brottu, þau er til Íslands
bjuggust."
Þá
mælti hirðmaður einn: "Hér lá Hallfreður vandræðaskáld í gær
út undir Agðanesi."
Jarl
svarar: "Svo má vera," segir hann. "Hann sigldi héðan fyrir
fimm náttum."
Eiríkur
jarl lét þá flytja Gunnlaug út til Hallfreðar. Hallfreður tók
við honum með fagnaði og gaf þegar byr undan landi og voru vel
kátir. Það var síð sumars.
Hallfreður
mælti til Gunnlaugs: "Hefir þú frétt bónorðið Hrafns
Önundarsonar við Helgu hina fögru?"
Gunnlaugur
kveðst frétt hafa og þó ógjörla. Hallfreður segir honum slíkt
sem hann vissi af og það með að margir menn mæltu það að Hrafn
væri ei óröskari en Gunnlaugur.
Gunnlaugur
kvað þá vísu:
Ræki
eg lítt þó leiki,
létt
veðr er nú, þéttan
austanvindr
að öndri
andness
viku þessa.
Meir
sjáumk hitt, en hæru
hoddstríðandi
bíðit,
orð
að eg eigi verði
jafnröskr
taliðr Hrafni.
Hallfreður
mælti þá: "Þess þyrfti félagi að þér veitti betur málin við
Hrafn en mér. Eg kom skipi mínu í Leiruvog fyrir neðan Heiði
fyrir fám vetrum og átti eg að gjalda hálfa mörk silfurs
húskarli Hrafns og hélt eg því fyrir honum. En Hrafn reið til
vor með sex tigu manna og hjó strengina og rak skipið upp á
leirur og búið við skipbroti. Varð eg þá að selja Hrafni
sjálfdæmi og galt eg mörk og eru slíkar mínar að segja frá
honum.
Og
þá varð þeim eintalað um Helgu og lofaði Hallfreður mjög
vænleik hennar.
Gunnlaugur
kvað þá:
Munat
háðvörum hyrjar
hríðmundaðar
Þundi
hafna
hörvi drifna
hlýða
jörð að þýðast
því
að lautsíkjar lékum
lyngs,
er vorum yngri,
alnar
gims á ýmsum
andnesjum
því landi.
"Þetta
er vel ort," segir Hallfreður.
Þeir
tóku land norður á Melrakkasléttu í Hraunhöfn hálfum mánuði
fyrir vetur og skipuðu þar upp.
Þórður
hét maður. Hann var bóndason þar á Sléttunni. Hann gekk í
glímur við þá kaupmennina og gekk þeim illa við hann. Þá varð
komið saman fangi með þeim Gunnlaugi. Og um nóttina áður hét
Þórður á Þór til sigurs sér. Og um daginn er þeir fundust tóku
þeir til glímu. Þá laust Gunnlaugur báða fæturna undan Þórði
og felldi hann mikið fall en fóturinn Gunnlaugs stökk úr liði,
sá er hann stóð á, og féll Gunnlaugur þá með Þórði.
Þá
mælti Þórður: "Vera má," segir hann, "að þér vegni eigi annað
betur."
"Hvað
þá?" segir Gunnlaugur.
"Málin
við Hrafn ef hann fær Helgu hinnar vænu að veturnóttum og var
eg hjá í sumar á alþingi er það réðst."
Gunnlaugur
svarar öngu. Þá var vafiður fóturinn og í liðinn færður og
þrútnaði allmjög.
Þeir
Hallfreður riðu tólf menn saman og komu suður á Gilsbakka í
Borgarfirði það laugarkveld er þeir sátu að brúðlaupinu að
Borg. Illugi varð feginn Gunnlaugi syni sínum og hans
förunautum. Gunnlaugur kvaðst þá þegar vilja ofan ríða til
Borgar. Illugi kvað það ekki ráð og svo sýndist öllum nema
Gunnlaugi en Gunnlaugur var þó ófær fyrir fótarins sakir þótt
hann léti ekki á sjást og varð því ekki af ferðinni.
Hallfreður
reið heim um morguninn til Hreðuvatns í Norðurárdal. Þar réð
fyrir eignum þeirra Galti bróðir hans og var vaskur maður.
11
Nú er að segja frá Hrafni að hann sat að brúðlaupi sínu að
Borg og er það flestra manna sögn að brúðurin væri heldur
döpur, og er það satt sem mælt er að lengi man það er ungum
getur og var henni nú og svo.
Það
varð til nýlundu þar að veislunni að sá maður bað Húngerðar
Þóroddsdóttur og Jófríðar er Svertingur hét og var
Hafur-Bjarnarson Molda-Gnúpssonar og skyldu þau ráð takast um
veturinn eftir jól uppi að Skáney. Þar bjó Þorkell frændi
Húngerðar, son Torfa Valbrandssonar. Móðir Torfa var Þórodda
systir Tungu-Odds.
Hrafn
fór heim til Mosfells með Helgu konu sína. Og er þau höfðu þar
skamma stund verið þá var það einn morgun áður þau risu upp að
Helga vakir en Hrafn svaf og lét hann illa í svefni. Og er
hann vaknaði spyr Helga hvað hann hefði dreymt.
Hrafn
kvað þá vísu:
Hugðumst
orms á armi
ý
döggvar þér höggvinn,
væri,
brúðr, í blóði
beðr
þinn roðinn mínu,
knættit
endr um undir
ölstafns
Njörun Hrafni,
líka
getr það lauka
lind,
höggþyrnis binda.
Helga
mælti: "Það mun eg aldrei gráta," segir hún. "Hafið þér illa
svikið mig. Mun Gunnlaugur út kominn" og grét Helga þá mjög.
Og
litlu síðar fluttist útkoma Gunnraugs. Helga gerðist þá svo
stirð við Hrafn að hann fékk eigi haldið henni heima þar og
fóru þau þá heim aftur til Borgar og nýtti Hrafn lítið af
samvistum við hana.
Nú
búast menn til boðs um veturinn.
Þorkell
frá Skáney bauð Illuga svarta og sonum hans. Og er Illugi
bóndi bjóst þá sat Gunnlaugur í stofu og bjóst ekki.
Illugi
gekk til hans og mælti: "Hví býst þú ekki frændi?"
Gunnlaugur
svarar: "Eg ætla eigi að fara."
Illugi
mælti: "Fara skaltu víst frændi," segir hann, "og slá ekki
slíku á þig að þrá eftir einni konu og lát sem þú vitir eigi
og mun þig aldrei konur skorta."
Gunnlaugur
gerði sem faðir hans mælti og komu þeir til boðsins og var
þeim Illuga og sonum hans skipað í öndvegi en þeim Þorsteini
Egilssyni og Hrafni mági hans og sveitinni brúðguma í annað
öndvegi gegnt Illuga.
Konur
sátu á palli og sat Helga hin fagra næst brúðinni og renndi
oft augum til Gunnlaugs, og kemur þar að því sem mælt er að
eigi leyna augu ef ann kona manni. Gunnlaugur var þá vel búinn
og hafði þá klæðin þau hin góðu er Sigtryggur konungur gaf
honum og þótti hann þá mikið afbragð annarra manna fyrir margs
sakir, bæði afls og vænleiks og vaxtar.
Lítil
var gleði manna að boðinu. Og þann dag er menn voru í
brottbúningi þá brugðu konur göngu sinni og bjuggust til
heimferðar. Gunnlaugur gekk þá til tals við Helgu og töluðu
lengi.
Og
þá kvað Gunnlaugur vísu:
Ormstungu
varð engi
allr
dagr und sal fjalla
hægr
síð er Helga hin fagra
Hrafns
kvonar réð nafni.
Lítt
sá höldr hinn hvíti,
hjörþeys,
faðir meyjar,
gefin
var Eir til aura
ung,
við minni tungu.
Og
enn kvað hann:
Væn
á eg verst að launa,
vín-Gefn,
föður þínum,
fold
nemr flaum af skaldi
flóðhyrs,
og svo móður,
því
að gerðu Bil borða
bæði
senn und klæðum,
herr
hafi hölds og svarra
hagvirki,
svo fagra.
Og
þá gaf Gunnlaugur Helgu skikkjuna Aðalráðsnaut og var það
gersemi sem mest. Hún þakkaði honum vel gjöfina.
Síðan
gekk Gunnlaugur út og voru þá komin hross og hestar söðlaðir
og margir allvænlegir og bundnir heima á hlaðinu. Gunnlaugur
hljóp á bak einhverjum hesti og reið á skeið eftir túninu og
að þangað er Hrafn stóð fyrir og varð Hrafn að opa undan.
Gunnlaugur
mælti: "Ekki er að opa undan Hrafn," segir hann, "fyrir því að
önga ógn býð eg þér að sinni en þú veist til hvers þú hefir
unnið."
Hrafn
svarar og kvað vísu:
Samira
okkr um eina,
Ullr
beinflugu, Fullu,
frægir
fólka Ságu,
fangs
í brigð að ganga.
Mjök
eru margar slíkar,
morðrunnr,
fyrir haf sunnan,
ýti
eg sævar Sóta,
sannfróðr,
konur góðar.
Gunnlaugur
svarar: "Vera má," segir hann, "að margar séu en eigi þykir
mér svo."
Þá
hlupu þeir Illugi að og Þorsteinn og vildu ekki að þeir ættust
við.
Þá
kvað Gunnlaugur vísu:
Gefin
var Eir til aura
ormdags
hin litfagra,
þann
kveða menn né minna
minn
jafnoka, Hrafni,
allra
nýstr meðan austan
Aðalráðr
farar dvaldi,
því
er menrýris minni
málgráðr,
í gný stála.
Og
eftir þetta riðu menn heim hvorirtveggju og var allt kyrrt og
tíðindalaust um veturinn. Nýtti Hrafn ekki síðan af samvistum
við Helgu þá er þau Gunnlaugur höfðu fundist.
Og
um sumarið riðu menn fjölmennir til þings, Illugi svarti og
synir hans með honum Gunnlaugur og Hermundur, Þorsteinn
Egilsson og Kollsveinn son hans, Önundur frá Mosfelli og synir
hans allir, Svertingur Hafur-Bjarnarson.
Skafti
hafði þá enn lögsögn.
Og
einn dag á þinginu er menn gengu fjölmennir til Lögbergs og er
þar var lykt að mæla lögskilum þá kvaddi Gunnlaugur sér hljóðs
og mælti: "Er Hrafn hér Önundarson?"
Hann
kveðst þar vera.
Gunnlaugur
ormstunga mælti þá: "Það veist þú að þú hefir fengið heitkonu
minnar og dregst til fjandskapar við mig nú fyrir það. Vil eg
bjóða þér hólmgöngu hér á þinginu á þrigga nátta fresti í
Öxarárhólmi."
Hrafn
svarar: "Þetta er vel boðið sem von var að þér," segir hann,
"og em eg þessa albúinn þegar þú vilt."
Þetta
þótti illt frændum hvorstveggja þeirra en þó voru það lög í
þann tíma að bjóða hólmgöngu sá er vanhluta þóttist verða
fyrir öðrum.
Og
er þrjár nætur voru liðnar bjuggust þeir til hólmgöngu og
fylgdi Illugi svarti syni sínum til hólmsins með miklu
fjölmenni. En Skafti lögmaður fylgdi Hrafni og faðir hans og
aðrir frændur hans.
Og
áður Gunnlaugur gengi út í hólminn þá kvað hann vísu þessa:
Nú
em eg út á eyri
alvangs
búinn ganga,
happs
unni guð greppi,
gert,
með tognum hjörvi.
Hnakk
skal Helgu lokka,
haus
vinn eg frá bol lausan
loks
með ljósum mæki
ljúfsvelgs,
í tvö kljúfa.
Hrafn
svarar og kvað þetta:
Veitat
greppr hvor greppa
gagnsælli
hlýtr fagna.
Hér
er bensigðum brugðið.
Búin
er egg í leggi.
Það
mun ein og ekkja
ung
mær, þó að við særumst,
þorna
spöng af þingi
þegns
hugrekki fregna.
Hermundur
hélt skildi fyrir Gunnlaug bróður sinn en Svertingur
Hafur-Bjarnarson fyrir Hrafn. Þrem mörkum silfurs skyldi sá
leysa sig af hólminum er sár yrði.
Hrafn
átti fyrr að höggva er á hann var skorað og hjó hann í skjöld
Gunnlaugs ofanverðan og brast sverðið þegar sundur undir
hjöltunum er til var hoggið af miklu afli. Blóðrefillinn hraut
upp af skildinum og kom á kinn Gunnlaugi og skeindist hann
heldur en eigi. Þá hlupu feður þeirra þegar á millum og margir
aðrir menn.
Þá
mælti Gunnlaugur: "Nú kalla eg að Hrafn sé sigraður er hann er
slyppur."
"En
eg kalla að þú sért sigraður," segir Hrafn, "er þú ert sár
orðinn."
Gunnlaugur
var þá allæfur og reiður mjög og kvað ekki reynt vera. Illugi
faðir hans kvað þá eigi skyldu reyna meir að sinni.
Gunnlaugur
svarar: "Það mundi eg vilja," segir hann, "að við Hrafn
mættumst svo öðru sinni að þú værir fjarri faðir að skilja
okkur."
Og
við þetta skildu þeir að sinni og gengu menn heim til búða
sinna.
Og
annan dag eftir í lögréttu var það í lög sett að af skyldi
taka hólmgöngur allar þaðan í frá og var það gert að ráði
allra vitrustu manna er við voru staddir en þar voru allir
þeir er vitrastir voru á landinu. Og þessi hefir hólmganga
síðast framin verið á Íslandi er þeir Hrafn og Gunnlaugur
börðust. Það hefir hið þriðja þing verið fjölmennast, annað
eftir brennu Njáls, hið þriðja eftir Heiðarvíg.
Og
einn morgun er þeir bræður Hermundur og Gunnlaugur gengu til
Öxarár að þvo sér þá gengu öðrumegin að ánni konur margar og
var þar Helga hin fagra í því liði.
Þá
mælti Hermundur: "Sérð þú Helgu vinkonu þína hér fyrir handan
ána?"
Gunnlaugur
svarar: "Sé eg hana víst."
Og
þá kvað Gunnlaugur vísu þessa:
Alin
var rýgr að rógi,
runnr
olli því Gunnar,
lág
var eg auðs að eiga
óðgjarn,
fira börnum.
Nú
eru svanmærrar síðan
svört
augu mér bauga
lands
til lýsi-Gunnar
lítilþörf
að líta.
Síðan
gengu þeir yfir ána og töluðu þau Helga og Gunnlaugur um
stund. Og er þeir gengu austur yfir ána þá stóð Helga og
starði á Gunnlaug lengi eftir.
Gunnlaugur
leit þá aftur yfir ána og kvað vísu þessa:
Brámáni
skein brúna
brims
af ljósum himni
Hristar
hörvi glæstrar
haukfránn
á mig lauka.
En
sá geisli sýslar
síðan
gullmens Fríðar
hvarma
tungls og hringa
Hlínar
óþurft mína.
Og
eftir þetta um liðið riðu menn heim af þinginu og var
Gunnlaugur heima á Gilsbakka.
Og
einn morgun er hann vaknaði þá voru allir menn upp risnir nema
hann lá. Hann hvíldi í lokrekkju innar af seti. Þá gengu í
skálann tólf menn, allir alvopnaðir, og var þar kominn Hrafn
Önundarson. Gunnlaugur spratt upp þegar og gat fengið vopn
sín.
Þá
mælti Hrafn: "Við öngu skal þér hætt vera," segir hann, "en
það er erindi mitt hingað að þú skalt nú heyra. Þú bauðst mér
hómgöngu í sumar á alþingi og þótti þér sú ekki reynd verða.
Nú vil eg þér bjóða að við förum báðir á brott af Íslandi og
utan í sumar og göngum á hólm í Noregi. Þar munu eigi frændur
okkrir fyrir standa."
Gunnlaugur
svarar: "Mæl drengja heilastur og þenna kost vil eg gjarna
þiggja. Og er hér að þiggja Hrafn," segir hann, "þann greiða
sem þú vilt."
Hrafn
svarar: "Það er vel boðið en ríða munum vér fyrst að sinni."
Og
við þetta skildu þeir.
Þetta
þótti frændum hvorstveggja þeirra stórum illa en fengu þó ekki
að gert fyrir ákafa þeirra sjálfra enda varð það fram að koma
sem til dró.
12
Nú er að segja frá Hrafni að hann bjó skip sitt í Leiruvogum.
Tveir menn eru þeir nefndir er fóru með Hrafni, systursynir
Önundar föður hans. Hét annar Grímur en annar Ólafur og voru
báðir gildir menn. Öllum frændum Hrafns þótti mikill svipur er
hann fór í brott en hann sagði svo, kvaðst því Gunnlaug á hólm
skorað hafa að hann kvaðst öngvar nytjar hafa Helgu og kvað
annan hvorn verða að hníga fyrir öðrum.
Síðan
sigldi Hrafn í haf er þeim gaf byr og komu skipi sínu í
Þrándheim og var þar of veturinn og frétti ekki til Gunnlaugs
á þeim vetri og þar beið hann Gunnlaugs um sumarið. Og enn
annan vetur var hann í Þrándheimi þar sem heitir í Lifangri.
Gunnlaugur
ormstunga réðst til skips með Hallfreði vandræðaskáldi norður
á Sléttu og urðu þeir síðbúnir mjög og sigldu þeir í haf þegar
byr gaf og komu við Orkneyjar litlu fyrir vetur.
Sigurður
jarl Hlöðvisson réð þá fyrir eyjunum og fór Gunnlaugur til
hans og var þar um veturinn og virti jarl hann vel. Og um
vorið bjóst jarl í hernað. Gunnlaugur bjóst til ferðar með
honum og herjuðu um sumarið víða um Suðureyjar og
Skotlandsfjörðu og áttu margar orustur og reyndist Gunnlaugur
hinn hraustasti og hinn vaskasti drengur og hinn harðasti
karlmaður hvar sem þeir komu. Sigurður jarl snerist snemmendis
sumars aftur en Gunnlaugur sté þá á skip með kaupmönnum þeim
er sigldu til Noregs og skildu þeir Sigurður jarl með mikilli
vináttu.
Gunnlaugur
fór norður til Þrándheims á Hlaðir á fund Eiríks jarls og var
þar öndverðan vetur og tók jarl vel við honum og bauð honum
með sér að vera og það þekktist hann. Frétt hafði jarl áður
viðskipti þeirra Hrafns svo sem var og segir Gunnlaugi að hann
lagði bann fyrir að þeir berðust þar í hans ríki. Gunnlaugur
kvað hann slíku ráða mundu og var Gunnlaugur þar um veturinn
og jafnan fálátur.
Og
um vorið einn dag gekk Gunnlaugur úti og Þorkell frændi hans
með honum. Þeir gengu í brott frá bænum og á völlum fyrir þeim
var mannhringur. Og í hringinum innan voru tveir menn með
vopnum og skylmdust. Var þar annar nefndur Hrafn en annar
Gunnlaugur. Þeir mæltu er hjá stóðu að Íslendingar hyggi smátt
og væru seinir til að muna orð sín. Gunnlaugur fann að hér
fylgdi mikið háð og hér var mikið spott að dregið og gekk
Gunnlaugur í brott þegjandi.
Og
litlu síðar eftir þetta segir hann jarli að hann kveðst eigi
lengur nenna að þola háð og spott hirðmanna hans um mál þeirra
Hrafns og beiddi jarl fá sér leiðtoga inn í Lifangur. Jarli
var sagt áður að Hrafn var í brottu úr Lifangri og farinn
austur til Svíþjóðar og því gaf hann Gunnlaugi orlof að fara
og fékk honum leiðtoga tvo til ferðarinnar.
Nú
fer Gunnlaugur af Hlöðum við sjöunda mann inn í Lifangur og
þann mogun hafði Hrafn farið þaðan með fimmta mann er
Gunnlaugur kom þar um kveldið. Þaðan fór Gunnlaugur í Veradal
og kom þar að kveldi jafnan sem Hrafn hafði áður verið um
nóttina. Gunnlaugur fer til þess er hann kom á efsta bæ í
dalnum er á Súlu hét og hafði Hrafn þaðan farið um moguninn.
Gunnlaugur dvaldi þá ekki ferðina og fór þegar um nóttina. Og
um morguninn í sólarroð þá sáu hvorir aðra. Hrafn var þar
kominn sem voru vötn tvö og á meðal vatnanna voru vellir
sléttir. Það heita Gleipnisvellir. En fram í vatnið annað gekk
nes lítið er heitir Dinganes. Þar námu þeir Hrafn við í nesinu
og voru fimm saman. Þeir voru þar með Hrafni frændur hans,
Grímur og Ólafur.
Og
er þeir mættust þá mælti Gunnlaugur: "Það er nú vel er við
höfum fundist."
Hrafn
kvaðst það ekki lasta mundu "og er nú kostur hvor er þú vilt,"
segir Hrafn, "að vér berjumst allir eða við tveir og séu
jafnmargir hvorir."
Gunnlaugi
kveðst vel líka hvort að heldur er. Þá mæltu þeir frændur
Hrafns, Grímur og Ólafur, kváðust eigi vilja standa hjá er
þeir berðust. Svo mælti og Þorkell svarti frændi Gunnlaugs.
Þá
mælti Gunnlaugur við leiðtogana jarls: "Þið skuluð sitja hjá
og veita hvorigum og vera til frásagnar um fund vorn."
Og
svo gerðu þeir.
Síðan
gengust þeir að, börðust fræknlega allir. Þeir Grímur og
Ólafur gengu báðir í mót Gunnlaugi einum og lauk svo þeirra
viðskipti að hann drap þá báða en hann varð ekki sár.
Þetta
sannar Þórður Kolbeinsson í kvæði því er hann orti um Gunnlaug
ormstungu:
Hlóð,
áðr Hrafni næði,
hugreifum
Óleifi
Göndlar
þeys og Grími
Gunnlaugr
með hjör þungum.
Hann
varð hvatra manna
hugmóðr
drifinn blóði,
Ullr
réð ýta falli
unnviggs,
bani þriggja.
Þeir
Hrafn sóttust meðan og Þorkell svarti frændi Gunnlaugs og féll
Þorkell fyrir Hrafni og lét líf sitt. Og allir féllu
förunautar þeirra að lyktum. Og þá börðust þeir tveir með
stórum höggum og öruggum atgangi er hvor veitti öðrum og
sóttust einart í ákafa. Gunnlaugur hafði þá sverðið
Aðalráðsnaut og var það hið besta vopn. Gunnlaugur hjó þá um
síðir til Hrafns mikið högg með sverðinu og undan Hrafni
fótinn. Hrafn féll þó eigi að heldur og hnekkti þá að stofni
einum og studdi þar á stúfinum.
Þá
mælti Gunnlaugur: "Nú ertu óvígur," segir hann, "og vil eg
eigi lengur berjast við þig örkumlaðan mann."
Hrafn
svaraði: "Svo er það," segir hann, "að mjög hefir á leikist
minn hluta en þó mundi mér enn vel duga ef eg fengi að drekka
nokkuð."
Gunnlaugur
svarar: "Svík mig þá ei," segir hann, "ef eg færi þér vatn í
hjálmi mínum."
Hrafn
svarar: "Ei mun eg svíkja þig," segir hann.
Síðan
gekk Gunnlaugur til lækjar eins og sótti í hjálminum og færði
Hrafni. En hann seildist í mót hinni vinstri hendinni en hjó í
höfuð Gunnlaugi með sverðinu hinni hægri hendi og varð það
allmikið sár.
Þá
mælti Gunnlaugur: "Illa sveikstu mig nú og ódrengilega fór þér
þar sem eg trúði þér."
Hrafn
svarar: "Satt er það," segir hann, "en það gekk mér til þess
að eg ann þér eigi faðmlagsins Helgu hinnar fögru."
Og
þá börðust þeir enn í ákafa en svo lauk að lyktum að
Gunnlaugur bar af Hrafni og lét Hrafn þar líf sitt. Þá gengu
fram leiðtogar jarls og bundu höfuðsárið Gunnlaugs.
Hann
sat þá meðan og kvað þá vísu þessa:
Oss
gekk mætr á móti
mótrunnr
í dyn spjóta
hríðgjörvandi
hjörva
Hrafn
framlega jafnan.
Hér
varð mörg í morgun
málmflaug
um Gunnlaugi,
hergerðandi
á Hörða
hringþollr,
nesi Dinga.
Síðan
bjuggu þeir um dauða menn og færðu Gunnlaug á hest sinn eftir
það og komust með hann allt ofan í Lifangur. Og þar lá hann
þrjár nætur og fékk alla þjónustu af presti og andaðist síðan
og var þar jarðaður að kirkju.
Öllum
þótti mikill skaði að um hvorntveggja þeirra, Gunnlaug og
Hrafn, með þeim atburðum sem varð um líflát þeirra.
13
Og um sumarið áður þessi tíðindi spurðust út hingað til
Íslands þá dreymdi Illuga svarta og var hann þá heima á
Gilsbakka. Honum þótti Gunnlaugur að sér koma í svefninum og
var blóðugur mjög og kvað vísu þessa fyrir honum í svefninum.
Illugi mundi vísuna er hann vaknaði og kvað síðan fyrir öðrum:
Vissi
eg Hrafn, en Hrafni
hvöss
kom egg í leggi,
hjaltugguðum
höggva
hrynfiski
mig brynju,
þá
er hræskærri hlýrra
hlaut
fen ari benja.
Klauf
gunnsproti Gunnar
Gunnlaugs
höfuð runna.
Sá
atburður varð suður að Mosfelli hina sömu nátt að Önund
dreymdi að Hrafn kæmi að honum og var allur alblóðugur.
Hann
kvað vísu þessa:
Roðið
sverð en sverða
sverð-Rögnir
mig gerði.
Voru
reynd í röndum
randgálkn
fyrir ver handan.
Blóðug
hygg eg í blóði
blóðgögl
of skör stóðu.
Sárfíkinn
hlaut sára
sárgammr
enn á þramma.
Og
um sumarið annað eftir á alþingi mælti Illugi svarti til
Önundar að Lögbergi: "Hverju viltu bæta mér son minn," sagði
hann, "er Hrafn son þinn sveik hann í tryggðum?"
Önundur
svarar: "Fjarkominn þykist eg til þess," sagði hann, "að bæta
hann svo sárt sem eg hélt á þeirra fundi. Mun eg og öngra bóta
beiða þig fyrir minn son."
Illugi
svarar: "Kenna skal þá nakkvar að skauti, þinn frændi eða
þinna ættmanna."
Og
eftir þingið um sumarið var Illugi jafnan dapur mjög.
Það
var sagt um haustið að Illugi reið heiman af Gilsbakka með
þrjá tigu manna og kom til Mosfells snemma morguns. Önundur
komst í kirkju og synir hans en Illugi tók frændur hans tvo.
Hét annar Björn en annar Þorgrímur. Hann lét drepa Björn en
fóthöggva Þorgrím. Reið Illugi heim eftir það og varð þessa
engi rétting af Önundi.
Hermundur
Illugason undi lítt eftir Gunnlaug bróður sinn og þótti ekki
hans hefnt að heldur þótt þetta væri að gert.
Maður
hét Hrafn og var bróðurson Önundar að Mosfelli. Hann var
farmaður mikill og átti skip er uppi stóð í Hrútafirði. Og um
vorið reið Hermundur Illugason heiman einn samt og norður
Holtavörðuheiði og svo til Hrútafjarðar og út á Borðeyri til
skips kaupmannanna. Kaupmenn voru þá búnir mjög. Hrafn
stýrimaður var á landi og mart manna hjá honum. Hermundur reið
að honum og lagði í gegnum hann spjótinu og reið þegar í
brott. En þeim varð öllum bilt félögum Hrafns við Hermund.
Öngar komu bætur fyri víg þetta og með þessu skilur skipti
þeirra Illuga svarta og Önundar að Mosfelli.
Þorsteinn
Egilsson gifti Helgu dóttur sína er stundir liðu fram þeim
manni er Þorkell hét og var Hallkelsson. Hann bjó út í
Hraunsdal og fór Helga til bús með honum og varð honum lítt
unnandi því að hún verður aldrei afhuga Gunnlaugi þótt hann
væri dauður. En Þorkell var þó vaskur maður að sér og auðigur
að fé og skáld gott. Þau áttu börn saman eigi allfá. Þórarinn
hét son þeirra og Þorsteinn og enn fleiri börn áttu þau.
Það
var helst gaman Helgu að hún rekti skikkjuna Gunnlaugsnaut og
horfði þar á löngum. Og eitt sinn kom þar sótt mikil á bæ
þeirra Þorkels og Helgu og krömdust margir lengi. Helga tók þá
og þyngd og lá þó eigi. Og einn laugaraftan sat Helga í
eldaskála og hneigði höfuð í kné Þorkatli bónda sínum og lét
senda eftir skikkjunni Gunnlaugsnaut. Og er skikkjan kom til
hennar þá settist hún upp og rakti skikkjuna fyrir sér og
horfði á um stund. Og síðan hné hún aftur í fang bónda sínum
og var þá örend.
Þorkell
kvað þá vísu þessa:
Lagði
eg orms að armi
armgóða
mér tróðu,
guðbrá
Lofnar lífi
líns,
andaða mína.
Þó
er beiðendum bíða
bliks
þungara miklu.
Helga
var til kirkju færð en Þorkell bjó þar eftir og þótti allmikið
fráfall Helgu sem von var að.
Og
lýkur þar nú sögunni.